«صبح من» با تاریخ و فناوری: اختراع دستگاه‌های فکس یکی از جذاب‌ترین دستاوردهای تکنولوژی در تاریخ ارتباطات است. شاید امروز با وجود اینترنت و پیام‌رسان‌های فوری، دستگاه‌های فکس دیگر جایگاه پررنگی نداشته باشند، اما زمانی نه‌چندان دور، این فناوری انقلابی به شمار می‌رفت.
به گزارش مجله‌ی خبری «صبح من»، اولین نمونه‌های دستگاه‌های فکس برخلاف تصور بسیاری، مربوط به قرن نوزدهم میلادی هستند، یعنی سال‌ها قبل از اختراع تلفن! ایده ارسال تصویر از راه دور، به دانشمندان الهام شد تا روش‌هایی برای انتقال اطلاعات بصری (Visual Information) ابداع کنند. همین موضوع باعث شد که اختراعات جالبی در زمینه ارتباطات از راه دور (Telecommunication) شکل بگیرد. برخی از این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز بودند و برخی دیگر در حد یک ایده باقی ماندند.
از تلگراف‌های تصویری گرفته تا سیستم‌های مکانیکی، همگی بخشی از تاریخ جذاب فناوری فکس را تشکیل می‌دهند. امروزه شاید کمتر کسی از دستگاه‌های سنتی فکس استفاده کند، اما مفاهیم اولیه آن هنوز هم در اسکنرها (Scanners) و ارسال دیجیتالی مدارک نقش دارند. در این مقاله، داستان واقعی اختراع اولین دستگاه‌های فکس را بررسی می‌کنیم و به نکات جالبی درباره آنها می‌پردازیم.
دستگاه فکس قبل از تلفن اختراع شد!
بسیاری تصور می‌کنند که فکس پس از تلفن توسعه یافت، اما حقیقت این است که اولین نمونه از دستگاه‌های فکس در سال ۱۸۴۳، یعنی ۳۳ سال قبل از اختراع تلفن، توسط مخترع اسکاتلندی الکساندر بین (Alexander Bain) ثبت شد. او که یک مهندس و ساعت‌ساز ماهر بود، ایده‌ای جالب برای ارسال تصاویر از طریق خطوط تلگراف ارائه داد.
دستگاه او با استفاده از یک قلم فلزی و سیلندر چرخان، می‌توانست متن یا تصویر را اسکن کند و سپس سیگنال‌های الکتریکی را به مقصد ارسال نماید. این فناوری اولیه که به تلگراف تصویری (Facsimile Telegraph) معروف بود، پایه‌گذار دستگاه‌های فکس امروزی شد. با اینکه فناوری او محدودیت‌هایی داشت و کیفیت انتقال تصویر چندان بالا نبود، اما ایده‌ای را بنا نهاد که بعدها باعث توسعه روش‌های پیشرفته‌تر شد.
اولین حق اختراع فکس به چه کسی تعلق دارد؟
اگرچه الکساندر بین اولین کسی بود که دستگاهی برای انتقال تصویر از راه دور ساخت، اما اولین حق اختراع (Patent) فکس به شخص دیگری تعلق دارد. در سال ۱۸۶۱، جیووانی کازلی (Giovanni Caselli)، یک مخترع ایتالیایی، دستگاهی به نام پان‌تلگراف (Pantelegraph) ساخت و آن را به ثبت رساند. این دستگاه اولین سیستم عملیاتی فکس بود که واقعاً برای ارسال اسناد مورد استفاده قرار گرفت.
پان‌تلگراف برای اولین بار توسط دولت فرانسه به کار گرفته شد و اسناد و تصاویر را میان پاریس و لیون انتقال می‌داد. روش کار آن مشابه تلگراف بود اما در عوض ارسال متن‌های کدگذاری‌شده، این دستگاه می‌توانست تصاویر دست‌نویس را بازتولید کند. اگرچه دستگاه او پیچیدگی‌های زیادی داشت، اما ثابت کرد که امکان ارسال تصویر از راه دور وجود دارد.
اولین کاربردهای دستگاه فکس در چه زمینه‌ای بود؟
در ابتدا، از دستگاه‌های فکس تنها برای ارسال اسناد رسمی (Official Documents) استفاده می‌شد. نخستین مشتریان این دستگاه‌ها، دولت‌ها و مؤسسات مالی بودند که نیاز داشتند اطلاعات مهم را سریعاً و بدون تغییر ارسال کنند. برای مثال، دولت فرانسه از پان‌تلگراف برای ارسال مدارک رسمی و دستورات حکومتی بین شهرهای مختلف استفاده کرد. همچنین، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ برای انتقال قراردادها و اسناد تجاری از این فناوری بهره می‌بردند. بعدها، روزنامه‌ها هم از آن برای دریافت تصاویر و اخبار فوری استفاده کردند. این کاربردهای اولیه نشان دادند که دستگاه فکس می‌تواند یک ابزار قدرتمند ارتباطی باشد.
دستگاه فکس در جنگ جهانی نقش داشت!
در طول جنگ جهانی دوم، دستگاه‌های فکس نقش بسیار مهمی در انتقال اطلاعات نظامی ایفا کردند. ارتش‌های بزرگ از این دستگاه‌ها برای ارسال نقشه‌ها، اطلاعات استراتژیک و حتی پیام‌های رمزگذاری‌شده استفاده می‌کردند. برای مثال، نیروهای متفقین از نوعی دستگاه فکس پیشرفته به نام بلک‌باکس فاکس (Black Box Fax) برای ارسال اطلاعات مهم جنگی استفاده می‌کردند. این دستگاه‌ها می‌توانستند تصاویر و نقشه‌های دقیق را بدون نیاز به تلگراف‌های پیچیده مخابره کنند. این فناوری باعث شد تا فرماندهان نظامی در زمان کمتری به اطلاعات مهم دسترسی داشته باشند و تصمیم‌گیری‌های بهتری انجام دهند.
چرا هنوز هم از آنها استفاده می‌شود؟
با وجود پیشرفت‌های دیجیتالی، دستگاه‌های فکس هنوز هم در بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها استفاده می‌شوند. یکی از دلایل اصلی این موضوع، امنیت بالای فکس در مقایسه با ایمیل است. مدارکی که از طریق فکس ارسال می‌شوند، برخلاف ایمیل‌ها قابل هک شدن یا تغییر دادن نیستند. به همین دلیل، برخی از صنایع مانند پزشکی، حقوقی و مالی همچنان به استفاده از دستگاه‌های فکس پایبند مانده‌اند. همچنین، برخی کشورها هنوز قوانین سخت‌گیرانه‌ای دارند که مدارک حقوقی باید از طریق فکس ارسال شوند. این موضوع نشان می‌دهد که با وجود فناوری‌های جدید، فکس هنوز هم کاربردهای خاص خودش را دارد.
اولین دستگاه فکس بی‌سیم چه زمانی اختراع شد؟
با اینکه دستگاه‌های فکس اولیه برای انتقال داده از خطوط سیمی تلگراف و تلفن استفاده می‌کردند، اما اولین نمونه‌های بی‌سیم (Wireless Fax) در اواخر دهه ۱۹۶۰ معرفی شدند. یکی از پیشگامان این فناوری، شرکت ژاپنی کاسیو (Casio) بود که یک مدل فکس بی‌سیم را برای استفاده‌های تجاری توسعه داد. این دستگاه‌ها به جای استفاده از خطوط تلفن ثابت، از امواج رادیویی (Radio Waves) برای ارسال اطلاعات استفاده می‌کردند. این فناوری به شرکت‌ها و ارتش‌ها امکان می‌داد تا حتی در مکان‌هایی که خطوط تلفن در دسترس نبود، اسناد خود را ارسال کنند.
در دهه ۱۹۸۰، برخی از سازمان‌های خبری مانند رویترز (Reuters) و آسوشیتدپرس (AP) از فکس‌های بی‌سیم برای انتقال تصاویر خبری استفاده کردند. این دستگاه‌ها باعث تسریع در ارسال اطلاعات و اخبار بین کشورها شدند. در همان زمان، اولین مدل‌های قابل حمل (Portable Fax Machines) نیز وارد بازار شدند که مخصوص خبرنگاران و مدیران تجاری بود. فکس بی‌سیم یکی از اولین گام‌های مهم به سمت دیجیتالی شدن سیستم‌های انتقال تصویر محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید:
- قیچی چه زمان و توسط چه کسی اختراع شد؟
- نوار کاست چگونه اختراع شد؟
- آشنایی با ۱۴ اختراع عجیب و خنده دار
- آیا می‌دانید چه کسی «جدول ضرب» را اختراع کرد؟
- چسب چگونه و توسط چه کسی اختراع شد؟
- (تصاویر) ساعت فیل، بزرگ‌ترین اختراع مهندسی مکانیک، چگونه کار می‌کند؟
این دسنگاه چگونه پایه‌گذار فناوری‌های امروزی شد؟
با اینکه امروز دیگر کمتر از دستگاه‌های فکس استفاده می‌شود، اما فناوری آن همچنان در بسیاری از سیستم‌های مدرن وجود دارد. ایده انتقال داده‌های تصویری از طریق خطوط ارتباطی، یکی از مفاهیم اساسی در فناوری‌های امروزی مانند اسکنرها (Scanners)، پرینترهای چندکاره (Multifunction Printers)، و حتی ایمیل‌ها (Emails) است.
در واقع، بسیاری از فناوری‌های مدرن مانند ارسال اسناد دیجیتال (Digital Document Transmission) و فکس اینترنتی (Internet Fax) از اصول اولیه فکس الهام گرفته‌اند. پروتکل‌های ارتباطی مورد استفاده در سیستم‌های دیجیتال امروزی، مانند پروتکل انتقال تصویر (Image Transmission Protocols)، بر پایه استانداردهای اولیه فکس توسعه یافته‌اند. حتی سیستم‌های رمزگذاری امروزی که در ارسال اسناد محرمانه استفاده می‌شوند، شباهت‌هایی به روش‌های کدگذاری شده در فکس‌های قدیمی دارند. اگرچه تکنولوژی‌های جدید سرعت و کیفیت بهتری دارند، اما نمی‌توان تأثیر تاریخی فکس را در تحول ارتباطات نادیده گرفت.
نقش ناسا در توسعه فکس فضایی!
سازمان فضایی ناسا (NASA) یکی از اولین سازمان‌هایی بود که از فناوری دستگاه‌های فکس برای ارسال داده‌ها در فضا استفاده کرد. در دهه ۱۹۷۰، زمانی که ارسال تصاویر از سطح ماه و سایر مأموریت‌های فضایی یک چالش بزرگ محسوب می‌شد، مهندسان ناسا از تکنیک‌های مشابه فکس برای دریافت داده‌های تصویری از فضاپیماها استفاده کردند. در مأموریت‌های آپولو (Apollo Missions)، اطلاعات مهمی مانند نقشه‌های ماه و تصاویر سطح آن از طریق سیستم‌های مبتنی بر اصول فکس به زمین ارسال می‌شد.
فکس، یک روش قابل اعتماد برای انتقال تصاویر و داده‌های علمی از فضا به مراکز کنترل زمینی محسوب می‌شد. در واقع، برخی از اولین تصاویر ارسال‌شده از سیارات دیگر مانند مریخ، از طریق روش‌های مشابه فکس به زمین مخابره شدند. امروزه فناوری‌های مدرن جایگزین آن شده‌اند، اما اصول اولیه فکس همچنان در ارسال داده‌های علمی و تصاویر از فضا استفاده می‌شود.
نوع اینترنتی آن چگونه جایگزین دستگاه‌های سنتی شد؟
با پیشرفت اینترنت، دستگاه‌های فکس سنتی به تدریج جای خود را به فکس اینترنتی (Internet Fax) دادند. در این روش، دیگر نیازی به خطوط تلفن فیزیکی نبود و اسناد از طریق پروتکل‌های اینترنتی مانند ایمیل یا سرورهای ابری ارسال می‌شدند. فکس اینترنتی باعث شد که کاربران بتوانند اسناد خود را بدون نیاز به خرید و نگهداری دستگاه‌های فیزیکی ارسال و دریافت کنند.
این فناوری به ویژه برای شرکت‌های کوچک و استارتاپ‌ها بسیار مفید بود، زیرا هزینه‌های کمتری نسبت به فکس سنتی داشت. علاوه بر این، امنیت اطلاعات در فکس اینترنتی بهبود یافت، زیرا اسناد دیجیتالی می‌توانند رمزگذاری (Encryption) شوند و از دسترسی غیرمجاز جلوگیری کنند. بسیاری از سازمان‌ها، به ویژه در حوزه‌های پزشکی و حقوقی، هنوز هم برای ارسال اسناد حساس از این فناوری استفاده می‌کنند. فکس اینترنتی همچنین در صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و کاهش اثرات زیست‌محیطی نقش مهمی داشته است.
چرا ژاپن هنوز هم عاشق فکس است؟
در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا دستگاه‌های فکس دیگر جایگاه خود را از دست داده‌اند، اما در ژاپن هنوز هم استفاده از آن بسیار رایج است. یکی از مهم‌ترین دلایل این موضوع، فرهنگ اداری ژاپن است که هنوز وابستگی زیادی به اسناد چاپی و کاغذی دارد. بسیاری از شرکت‌های ژاپنی، به خصوص در زمینه‌های مالی، پزشکی و حقوقی، هنوز هم برای ارسال اسناد رسمی از فکس استفاده می‌کنند.
حتی در برخی از ادارات دولتی، هنوز قوانین مشخصی برای ارسال مدارک از طریق فکس وجود دارد. علاوه بر این، ژاپن یکی از اولین کشورهایی بود که دستگاه‌های فکس را به‌طور گسترده در خانه‌ها مورد استفاده قرار داد. به همین دلیل، بسیاری از افراد مسن که هنوز به روش‌های سنتی ارتباط عادت دارند، همچنان از فکس برای ارسال و دریافت اسناد استفاده می‌کنند. حتی در دوران بحران کرونا، بیمارستان‌های ژاپنی از فکس برای ارسال اطلاعات بیماران استفاده می‌کردند. این وابستگی باعث شده است که بازار فکس در ژاپن همچنان زنده بماند، در حالی که در بسیاری از کشورهای دیگر تقریباً منسوخ شده است.
کانال «صبح من» در بله:
https://ble.ir/sobheman
کانال «صبح من» در ایتا:
https://eitaa.com/Sobheman
«صبح من» در واتساپ:
https://whatsapp.com/channel/0029VazETlaInlqILVatKt0A
