«صبح من» با دانستنی‌های مذهبی: شاید برای شما جذاب باشد درباره‌ی شأن نزول هر سوره، ثواب قرائت آن و … بیشتر بدانید. از این پس در پنجشنبه‌های «صبح من» به بررسی سوره‌های قرآن به طور مختصر خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
سوره‌ی «حمد» اولین سوره‌ی قرآن کریم می‌باشد. «حمد» در لغت، به معنای ستایش و ثناگویی می‌باشد و مفهوم کلی سوره، ستایش و نیایش است.
محل، زمان و فضای نزول
سوره حمد به قولی مکى، و به قولی دیگر مدنى است و برخى معتقدند یک بار در مکه و بار دیگر در مدینه نازل شد.
با توجه به اینکه سوره حمد جزو اولین سوره های نازله است بنابراین زمان نزول آن در سال اول بعثت پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله می باشد.
در ابتدای رسالت پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله که قرآن به تدریج در حال نزول است مانند هر کتاب کامل و جامعی نیاز به معرفی و تبیین محتوای خویش دارد تا اهداف بلند آن مشخص گردد. خداوند در ابتدای کتابش معارف بلند این کتاب را به صورت چکیده بیان فرمود و چون هدف کلی از نزول قرآن هدایت انسان هاست در این سوره هم به این مهم اهمیت داد.
نام‌های دیگر سوره‌ی حمد و علت نام‌گذاری
«سوره فاتحه الکتاب»
زیرا که آغازگر قرآن است و آموزش قرآن و قرائت نماز نیز با آن آغاز مى‌گردد.
«سوره ام الکتاب»
مادر هر شى‌ء اصل آن مى‌باشد و این سوره هم اصل قرآن است زیرا که تمام هدف‌هاى قرآن و علوم و حکمت‌هاى آن را بیان می‌کند.
«سوره سبع المثانی»
سبع به خاطر اینکه هفت آیه دارد. مثانی هم یا از ریشه‌ی «ثنا» به معنای ستایش می‌آید و یا از ریشه‌ی «تثنیه» به خاطر این است که سوره دو بار نازل شد.
«سوره قرآن العظیم»
روایت است پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درباره‌ی سوره‌ی حمد فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانى و قرآن عظیم است»
«سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»
به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز می‌شود.
«سوره صلاه»
به سبب اینکه صحت و درستی نماز مشروط بر خواندن حمد است.
«سوره نماز»
به دلیل حدیث قدسى که مى‌گوید: «نماز را بین خود و بنده‌ام به دو نیم تقسیم کردم …»
«سوره شفاء، سوره شافیه، سوره رقیه»
به جهت روایتهای خواص این سوره.
«سوره اساس»
براى اینکه اصل قرآن و نخستین سوره آن است.
«سوره وافیه»
زیرا که تمام معانى قرآن در آن ایفا شده است. روایتی هست که می‌گوید هر سوره را مى‌توان در نماز دو نیم کرد نیمى را در یک رکعت و نیمى در رکعت دیگر به جز حمد. در جای دیگر است که به خاطر اینکه آنچه براى خداوند و آنچه براى بنده هست را در این سوره جمع کرد.
«سوره کافیه»
براى آنکه در نماز از غیر خودش کفایت مى‌کند ولى چیزى از سوره‌هاى دیگر از آن کفایت نمى‌کند.
«سوره کنز»
به خاطر وجود روایتی از امیرالمومنین‌علی علیه‌السلام که می فرماید: سوره فاتحه از گنج زیر عرش خدا نازل شد.
«سوره مناجات»
به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در این سوره (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ).
«سوره تفویض»
به دلیل واگذارى امر به خداوند است (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ).
«سوره دعاء»
براى اینکه در واژه‌ی (اهدنا) در این سوره، دعا مى‌کنیم.
«سوره نور»
قرآن کریم از کتب آسمانی با تعبیر نور یاد می‌کند و هدف آنها را نورانی کردن انسان‌ها می‌داند. بنابراین، سوره‌ای که اصل کتابِ نور است، خود نیز نورانی‌کننده انسان‌هاست.
«سوره تعلیم المسأله»
براى اینکه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند را می‌آموزد و به ما تعلیم می‌دهد که پیش از سوال و بیان مسئله‌ی خود، ثناگویى خداوند را انجام بدهیم.
«سوره سؤال»
به خاطر وجود لغات دعا و سؤال از خداوند متعال است.
«سوره حمد أولی و سوره حمد قصری»
نام گرفتن سوره به این دو نام به این جهت است که در میان سُوَر حامدات (سوره‌هایی که با حمد الهی آغاز می‌شوند)، اوّلین و کوتاه‌ترین سوره، حمد است.
«سوره منت»
به خاطر لحن منت‌وار خداوند که می‌فرماید: «ما به تو سبع‌المثانی و قرآن عظیم را دادیم».
مقاصد و اهداف کلى سوره حمد عبارت‌اند از:
- بیان اصول دین، یعنى توحید، نبوت و معاد
- بیان نیاز و عشق و دعا؛ اول این سوره ستایش، وسط آن اخلاص و پایانش نیایش بى‌واسطه با خدا، و نوعى آموزش سخن گفتن مستقیم با او است.
محتوا و موضوعات
هفت آیه‌اى که در سوره حمد وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمى است:
- بِسْمِ اللَّهِ سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما مى‌آموزد.
- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ درسى است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربیت همه موجودات به اللَّه، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه مى‌گیرد.
- الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ این نکته را بازگو مى‌کند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل مى‌دهد.
- مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.
- إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسان‌ها را بیان مى‌کند.
- اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهى است به این حقیقت که هدایت‌ها همه از سوى او است.
- سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنى است از صراط مستقیم راه کسانى است که مشمول نعمت‌هاى او شده‌اند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
از رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله نقل می‌شود که فرمود: «هر کس سوره فاتحه‌الکتاب را بخواند به او آن چنان پاداش می‌دهند که گویى دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است». همین حدیث از آن حضرت، به سند دیگرى نیز هست با این تفاوت که گویى تمام قرآن را می‌خواند.
نقل می‌کنند که رسول‌اکرم صلیاللهعلیهوآله به جابر فرمود: «اى جابر آیا بهترین سوره‌اى را که خدا در کتابش نازل کرد به تو نیاموزم؟» جابر عرض کرد: «آرى پدر و مادرم فدایت باد یا رسول اللَّه به من یاد ده.» پس رسول اکرم سوره حمد را که امّ الکتاب است به او آموخت. سپس فرمود: «اى جابر دوست دارى از فضیلت آن براى تو بگویم؟» گفت: «بلى پدر و مادرم فدایت.» حضرت فرمود: «این سوره شفاء هر درد و بیمارى است جز مرگ».
از حضرت امام صادق علیه‌السلام نقل می‌شود که فرمود: «کسى که از حمد شفا نیابد هیچ چیز او را خوب نمی‌کند».
امیرالمؤمنین از رسول‌اکرم نقل می‌کند که هر که سوره حمد را بخواند در حالى که به دوستى محمّد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن، و پیرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفى از آن حسنه‌اى به او می‌دهد که هر یک از آن بالاتر از دنیا با همه اموال و خیراتش مى‌باشد. و اگر کسى بدین سوره که خوانده می‌شود گوش فرا دهد به مقدار یک سوم از ثواب و اجر خواندنش را خواهد داشت این را غنیمت بشمرد و آن را بیشتر کنید تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند.
ویژگى‌های خاص
سوره حمد موقعیت متمایزی در بین سوره های قرآن دارد و موارد زیر از ویژگی های منحصر به فرد این سوره است:
- قرائت سوره حمد در تمامی نماز ها واجب است و بدون آن نماز صحیح نیست.
- اولین سوره کامل که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گردیده سوره حمد است.
- این سوره با ویژگی‌هایی که دارد طبق روایاتی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله و اهل بیت علیهم‌السلام برترین سوره قرآن است.
- سوره‌ای است که بین خدا و بندگانش تقسیم شد.
- این سوره با سوره‌هاى دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد به خاطر اینکه سوره‌هاى دیگر همه به عنوان سخن خدا است، اما این سوره از زبان بندگان است. به تعبیر دیگر در این سوره خداوند شیوه‌ی مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخت.
- سوره حمد اساس قرآن است.
- سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر (ص) معرفى شد، و برابر با کل قرآن قرار دارد، خداوند مى‌فرماید: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ» (ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم) (سوره حجر آیه ۸۷)
- در احادیث اسلامى در منابع شیعه و سنى تاکید بر تلاوت سوره حمد شده است، تلاوت آن به انسان، روح و ایمان مى‌بخشد، او را به خدا نزدیک مى‌کند، صفاى دل و روحانیت مى‌آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى‌سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله مى‌افکند.
آمین گفتن بعد از قرائت این سوره
اهل سنت معتقدند که کلمه آمین بعد از فاتحه مستحب است. ولی شیعیان آن را جایز نمی‌دانند و حرام و مبطل نماز می‌دانند.
بیشتر بخوانید:
- چرا قرآن به سوره‌های مختلف تقسیم شده است؟
- منظور قرآن از «لباس تقوا» چیست؟
- «ویسکوزیته مایعات»، شاهدی بر اعجاز قرآن
- آیا نام ائمه(ع) در قرآن آمده است؟
کانال «صبح من» در بله:
https://ble.ir/sobheman
کانال «صبح من» در ایتا:
https://eitaa.com/Sobheman
«صبح من» در واتساپ:
http://B2n.ir/p37574
