منظور قرآن از «لباس تقوا» چیست؟

کد خبر : 68580
10 دی 1403 - 18:00

در مطلب امروز به سراغ این پرسش رفته‌ایم که منظور قرآن از «لباس تقوا» چیست؟ پاسخ دفتر استاد شیخ حسین انصاریان را در ادامه بخوانید.

«صبح من» با دانستنی‌های مذهبی: دانستن برخی مطالب مذهبی، به ما کمک می‌کند علاوه بر افزایش آگاهی، بهتر در مقابل انحرافات مذهبی، بایستیم. «صبح من» از این پس سلسله مطالبی را در این زمینه در اختیار شما قرار خواهد داد.

خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: «یا بَنی‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون». اى فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستادیم که اندام شما را مى‌‏پوشاند و مایه زینت شما است. اما لباس پرهیزگارى بهتر است! اینها (همه) از آیات خدا است، تا یادآور (نعمت‌‌هاى او) شوند!

در آیات پیشین ضمن داستان خلقت آدم(ع) گفته شد که آنها با خوردن از درخت نهى شده، حجاب و پوشاک خود را از دست دادند و عورت خود را با برگ درختان پوشاندند. از همان‌جا نیاز انسان به لباس و ساتر معلوم شد. هنگامی که به زمین هبوط کردند این نیاز هم با آنها بود، ولى خداوند براى رفع نیاز آنها براى آنان پوشاک قرار داد.

در این آیه می‌فرماید: اى فرزندان آدم! همانا براى شما پوشاکى فرستادیم که عورت شما را بپوشاند و نیز زینتى براى شما باشد.

واژه‌های «لباس» و «ریش» دو واژه کلیدی در این آیه هستند که لغت شناسان و مفسران در معنای آنها چنین می‌گویند:

«لباس» هر چیز پوشیدنى است. لباس در این‌جا به معناى چیزى است که براى پوشیدن و پوشاندن بدن صلاحیت داشته باشد.

«ریش» به پر و بال مرغ اطلاق می‌شود . زجاج می‌گوید: یعنى هر چیزی که براى تن و معیشت انسان مفید است، اعم از لباس و چیزهاى دیگر مانند اثاث منزل. بنابر این، ریش در اصل لغت به معناى پر پرندگان است، و به اعتبار این‌که پر پرنده، مایه زینت آن است، در غیر پرنده نیز استعمال مى‌‌شود؛ یعنی هر چیزی که مایه زینت انسان باشد.

منظور از فرستادن لباس در اینجا این نیست که از آسمان لباسى فرستاده شد، بلکه منظور این است که امکانات لازم براى تهیه لباس را در زمین قرار دادیم. این نعمتى از جانب خدا بود. انزال در این‌جا به معناى پدید آوردن و در دسترس بشر قرار دادن است. همان‌گونه که در آیات دیگر به همین معنا آمده است: «وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ» و آهن را نازل کردیم. «وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَهَ أَزْواجٍ» و براى شما هشت زوج از چهارپایان ایجاد کرد.

در این موارد منظور از «انزال» فرو فرستادن از آسمان نیست بلکه همان آفریدن و پدید آوردن است. چون برکات‌ از آسمان نازل می‌شود، از هر نوع نعمت و برکتى به صورت «انزال» یاد می‌شود.

به هر حال آنچه در این آیه آمده، اشاره به پدید آمدن نعمت لباس است که خواص و آثارى دارد. یکى از آنها پوشانیدن عورت و دیگرى تجمل و آرایش است و انسان به وسیله لباس به خود زینت مى‌دهد. این دو خاصیت در این آیه ذکر شده است.

البته، در آیه دیگر از دو خاصیت دیگر لباس سخن به میان آمده، و آن حفظ انسان از سرما و گرما و حفظ بدن در جنگ‌ها با زره است: «وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ وَ سَرابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ و براى شما پیراهن‌هایى آفریده، که شما را از گرما (و سرما) حفظ مى‌‌کند و پیراهن‌هایى که به هنگام جنگ، حافظ شما است.

از آیه مورد بحث چنین استفاده می‌شود که بشر از همان آغاز با امکانات اولیه‌اى که داشت براى خود لباس تهیه کرده است و آدم و حوّا لباس داشته‌‌اند.

در ادامه آیه بعد از ذکر لباس ظاهر و پوشاندن عورت ظاهرى، به ذکر لباس باطن و چیزى که عیب‌‌های باطنى را می‌‌پوشاند. آدمى را از شرک و گناه که باعث رسوایى او است باز می‌‌دارد، منتقل شده است: «وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِکَ خَیْرٌ …».

آرى، آن تأثر و انفعالى که از کشف عورت به آدمى دست می‌دهد در عورت ظاهرى و باطنیش از یک سنخ است، با این تفاوت که تأثر از بروز معایب باطنى بیشتر و ناگوارتر و دوامش زیادتر است؛ زیرا حسابگر آن مردم نیستند، بلکه خداى تعالى است و نتیجه‌ اش هم اعراض مردم نیست، بلکه شقاوت و بدبختى دائمى و آتشى است که به دل‌ها سرایت می‌کند، و به همین دلیل لباس تقوا نیز از لباس ظاهر بهتر است.

البته مفسران در معنای لباس تقوا نظریات مختلفی ارائه داده‌‌اند.

ابن عباس می‌گوید: مقصود از لباس تقوا، عمل صالح است.

حسن می‌گوید: منظور حیاء است که همچون لباسى تقوا بر تن انسان می‌پوشاند.

جبائى معتقد است منظور لباس پشمى و درشت است که زاهدان به منظور تواضع، بر تن می‌کنند.

زید بن على بن حسین(ع) می‌گوید: منظور لباس جنگ یعنى زره و کلاه خود و دیگر وسائل جنگى است.

عروه بن زبیر می‌گوید: منظور ترس از خدا است. ابن زید می‌گوید: مقصود پوشش عورت است.

قتاده و سدّى معتقدند: منظور ایمان است. همه این معانى، خوب هستند و هر کدام از این لباس‌ها که انسان بر اندام خود بپوشد، به خیر و صلاح او است

گفتنی است؛ آیات قرآن غالباً معناى وسیعى دارد که مصداق‌هاى مختلف را در بر می‌گیرد. در آیه مورد بحث نیز می‌توان تمام این معانى را از آیه استفاده کرد. اما از آن‌جا که لباس تقوا در مقابل لباس جسمانى قرار گرفته، به نظر می‌‌رسد که منظور از آن همان «روح تقوا و پرهیزکارى» است که جان انسان را حفظ مى‌کند. معناى «حیاء» و «عمل صالح» و امثال آن، در آن جمع است.

تشبیه تقوا و پرهیزکارى به لباس، تشبیه بسیار رسا و گویایى است؛ زیرا همان‌طور که لباس هم بدن انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند، و هم سپرى است در برابر بسیارى از خطرها، و هم عیوب جسمانى را می‌پوشاند و هم زینتى است براى انسان، روح تقوا و پرهیزکارى نیز علاوه بر پوشانیدن بشر از زشتى گناهان و حفظ از بسیارى از خطرات فردى و اجتماعى، زینت بسیار بزرگى براى او محسوب می‌شود. زینتى است چشمگیر که بر شخصیت او می‌افزاید.