«صبح من» با دانستنی‌های مذهبی: سوالی که قرن‌ها ذهن بشر را درگیر کرده است! اگر شیطان شر مطلق است، چرا خداوند او را نابود نکرد؟ از لحظه‌ای که شیطان از سجده بر آدم سر باز زد، جدالی تاریخی میان او و انسان شکل گرفت؛ جدالی که تا امروز ادامه دارد. اما چرا خداوند به این دشمن غدّار مهلت داد تا بتواند فرزندان آدم را اغوا کند؟
به گزارش مجله‌ی خبری «صبح من»، داستان از آن‌جا شروع می‌شود که ابلیس، موجودی از جنس جن، از فرمان خداوند برای سجده بر آدم سر باز می‌زند. او با غروری آشکار، انسان را شایسته این مقام نمی‌داند و با استدلالی واهی، از پذیرش خلافت آدم سرپیچی می‌کند. در نتیجه لعنت ابدی خداوند را برای خود خرید و از درگاه قدس الهی طرد شد. اما ابلیس تسلیم نمی‌شود. او با جسارتی عجیب از خداوند درخواست مهلت می‌کند: «گفت: پروردگارا! مرا تا روزی که [همگان] برانگیخته می‌شوند، مهلت ده» (حجر: ۳۷-۳۸)
شیطان از خدا مهلت تا روزی که انسان‌ها برانگیخته شوند (یوم البعث) را می‌خواهد، اما خدا به او مهلت تا یوم الوقت المعلوم می‌دهد. اما سوال این است که چرا خداوند به این دشمن غدّار و گرگ ایمان‌خوار مهلت داد تا فرزندان آدم را گمراه سازد؟
گرچه قرآن کریم به صراحت دلیل اعطای مهلت به شیطان را بیان نمی‌کند، اما امام به حق ناطق، امیرالمؤمنین(ع) پرده از حکمت‌های نهفته در این تصمیم الهی برداشته و در خطبه‌ی یکم نهج‌البلاغه می‌فرماید:
«فَأَعْطَاهُ اللَّهُ النَّظِرَهَ اسْتِحْقَاقاً لِلسُّخْطَهِ وَ اسْتِتْمَاماً لِلْبَلِیَّهِ وَ إِنْجَازاً لِلْعِدَهِ»؛ خداوند به او (ابلیس) مهلت داد: به خاطر استحقاق خشم الهی، برای کامل شدن آزمون، و برای تحقق وعده.
بیایید این سه عبارت را دقیق‌تر بررسی کنیم:
۱ـ «استحقاقاً لِلسُّخْطَهِ »: برای آن‌که کاملاً مستحق خشم الهی شود
کلمه «سُخْطَه» از ریشه «سخط» به معنای خشم و نارضایتی شدید است؛ در مقابلِ رضایت. معنای این بخش از روایت این است که خداوند به ابلیس مهلت داد، نه برای تخفیف یا نجات، بلکه برای آن‌که میزان طغیان و انحرافش به اوج برسد و به‌تمامی، سزاوار لعنت و مجازات شود.
ممکن است در نگاه نخست این پرسش پیش آید: آیا ابلیس با همان نافرمانی اولش، مستحق غضب الهی نبود؟ چرا باید به او فرصت داده شود تا بیشتر گناه کند؟
پاسخ اینجاست: بله، او از همان ابتدا مستحق لعنت شد. اما مهلتی که به او داده شد، برای افزایش شدت جرم و روشن‌تر شدن ماهیت پلیدش بود؛ تا نه تنها در عالم ملکوت، بلکه در چشم جهانیان نیز حقیقت او آشکار شود. او فرصت یافت تا گمراهی خود را از حالت بالقوه به فعلیت کامل برساند و در این مسیر، هرچه بیشتر از رحمت الهی دور شود.
در قرآن نیز این معنا آمده است: «و بی‌تردید تا روز قیامت، لعنت بر تو خواهد بود.» (حجر: ۳۵)
بنابراین، مهلت الهی نه لطفی به شیطان، بلکه تکمیل پرونده‌ای بود که با عصیانش گشوده شد.
۲ـ «اسْتِتْمَاماً لِلْبَلِیَّهِ»؛ برای کامل شدن آزمون
واژه «بلیّه» از ماده «ابتلاء» به معنای امتحان و آزمایش است؛ و «استتمام» یعنی کامل کردن چیزی تا نهایت. بنابراین عبارت «استِتْماماً للبَلِیَّه» به معنای “برای به کمال رساندن بلا (آزمایش)” است.
این بخش از سخن مولا به آزمونی اشاره دارد که نه برای ابلیس، بلکه برای انسان‌ها طراحی شده است. خداوند به شیطان مهلت داد تا نقش خود را به‌عنوان ابزار آزمایش به‌طور کامل ایفا کند؛ یعنی شیطان به‌عنوان نیرویی بیرونی، در کنار نفس امّاره درونی، انسان را به چالش بکشد.
حضور دائمی و وسوسه‌گر شیطان، انسان را در مسیر رشد و تکامل قرار می‌دهد، چرا که در مقابل او باید آگاهانه تصمیم بگیرد، مبارزه کند، و راه درست را برگزیند. به تعبیر دیگر: اگر راه حق بدون مانع بود، پیمودنش ارزش چندانی نداشت.
۳ـ «إِنْجَازاً لِلْعِدَهِ»؛ برای تحقق وعده
«إنجاز» از ریشه «نَجَزَ» به معنای انجام و تحقق وعده است، و «العِدَه» یعنی وعده‌ای که داده شده.
در این‌جا، منظور از وعده، به‌احتمال قوی، وعده‌ای است که خداوند نسبت به پاداش اعمال یا تحقق نظام عدل داده است.
برخی از مفسران از جمله مرحوم خویی در منهاج‌البراعه این‌گونه تفسیر کرده‌اند: شیطان، پیش از عصیانش، هزاران سال عبادت خداوند را کرده بود. عدل الهی اقتضا می‌کند که حتی اگر موجودی سرکش و لعنت‌شده شود، پاداش اعمال نیکش ضایع نشود. پس خداوند، پاداش دنیوی آن عبادات را به شکل «مهلت» به او عطا کرد؛ اما به گونه‌ای که در آخرت بهره‌ای از آن نبرد. به‌بیان دیگر: این مهلت، نوعی تسویه‌حساب پیش از قیامت است تا در آخرت، تنها کیفر بماند و هیچ بهانه‌ای باقی نماند. (ج۲، ص۶۳)
حاصل سخن اینکه: کلام نورانی مولا نشان می‌دهد که اعطای مهلت به شیطان نه یک تصمیم لحظه‌ای، بلکه قطعه‌ای از طرحی بزرگ در مهندسی الهی جهان هستی است؛ طرحی که هم عدل خدا را نشان می‌دهد، هم مسئولیت انسان را برجسته می‌سازد، و هم به رسوایی کامل شیطان می‌انجامد.
مطالب پیشین:
- راز در امان ماندن از «چشم زخم» در کلام امام صادق(ع)
- اصحاب «اخدود» چه کسانی بودند؟
- ماجرای تهمت قارون به حضرت موسی(ع) چه بود؟
- درس‌های طلایی لقمان حکیم به فرزندش
- تخریب بقیع؛ فاجعه‌ای که تاریخ را مُهر خاموشی زد
- (اینفوگرافیک) ۱۰ توصیه طلایی امام حسن(ع) برای زندگی بهتر
- قرآن در نگاه امام حسن (ع): از تفسیر تا عمل به آیات خدا
💠 کانال «صبح من» در بله 💠 کانال «صبح من» در ایتا 💠 کانال «صبح من» در واتساپ
