«صبح من» با دانستنی‌های حقوقی: تصور کنید کودکی که هنوز به گرمی آغوش مادر عادت دارد، ناگهان از او جدا شود و به دنیایی پر از ناشناخته‌ها پا بگذارد. یا کودکی که سال‌ها با مادرش زندگی کرده، یک‌شبه مجبور شود به خانه پدری برود، بدون آنکه از او بپرسند چه احساسی دارد. اینها تنها بخش کوچکی از داستان‌های تلخ و شیرینی است که هر روز در پشت پرده‌های دادگاه‌های خانواده و در جریان اختلافات حضانت فرزند رخ می‌دهد. حضانت فرزند، یکی از حساسترین و پیچیده‌ترین مسائل حقوقی است که نه تنها آینده کودک، بلکه سرنوشت یک خانواده را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حسین بشیری، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی، در گفتگو با مجله‌ی خبری «صبح من» ضمن بیان این مطلب افزود: در نظام حقوقی ایران قوانینی برای این امر تنظیم شده است، اما این قوانین با چالش‌ها و انتقاداتی مواجه است که گاه زندگی کودکان و والدین را به مسیری پر از ابهام و دشواری می‌کشاند.
بر اساس ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، حضانت هم حق و هم تکلیف والدین است. این بدان معناست که نگهداری و تربیت فرزند نه تنها یک امتیاز برای والدین محسوب می‌شود، بلکه یک مسئولیت مهم نیز هست. قوانین حضانت در ایران به طور مشخص شرایطی را تعیین می‌کنند که تحت آن حضانت فرزند به مادر یا پدر سپرده می‌شود. این شرایط شامل سن کودک، جنسیت، صلاحیت اخلاقی و توانایی مالی والدین است
به گفته‌ی بشیری، بر اساس قوانین ایران، حضانت فرزند در چند مورد به مادر سپرده می‌شود. اولاً، ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی مقرر می‌دارد که حضانت فرزند پسر تا ۷ سالگی اولویت آن با مادر است. پس از این سنین، حضانت به طور خودکار به پدر منتقل می‌شود، مگر اینکه مصلحت کودک اقتضا کند که حضانت نزد مادر باقی بماند.
بیشتر بخوانید:
- در چه شرایطی حضانت فرزند از پدر و مادر گرفته می‌شود؟
- چگونه می‌توان «مهریه بخشیده شده» را بازگرداند؟
- آیا مادر می‌تواند در اموال فرزند مداخله کند؟
- خانم‌ها چه شرایطی را می‌توانند هنگام عقد مطرح کنند؟
- در چه شرایطی زن می‌تواند جدا از همسر خود زندگی کند؟
- «شأن زوجه» یا «استطاعت مالی»؛ کدام یک ملاک تهیه مسکن است؟
ثانیاً، اگر مادر از نظر اخلاقی صلاحیت داشته باشد و توانایی مالی و روانی لازم برای نگهداری از کودک را دارا باشد، می‌تواند حضانت فرزند را حتی پس از سنین تعیین شده نیز حفظ کند. این موضوع معمولاً توسط دادگاه و با بررسی شرایط مادر و پدر تعیین می‌شود.
سومین مورد، فوت یا عدم صلاحیت پدر است. اگر پدر فوت کند یا به دلایلی مانند اعتیاد، بیماری روانی یا عدم توانایی مالی صلاحیت حضانت را نداشته باشد، حضانت فرزند به مادر سپرده می‌شود.
و در نهایت، در برخی موارد والدین می‌توانند با توافق یکدیگر، حضانت فرزند را به مادر بسپارند، حتی اگر شرایط قانونی به نفع پدر باشد. البته این توافق باید به صورت رسمی و با تأیید دادگاه انجام شود.
به گفته‌ی این وکیل پایه یک دادگستری، قوانین فعلی حضانت با وجود تلاش‌های قانونگذار، با چالش‌ها و انتقاداتی مواجه است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات، تعیین سن مشخص برای انتقال حضانت از مادر به پدر است. بر اساس قانون، حضانت فرزند تا ۷ سالگی با مادر است و پس از آن به پدر منتقل می‌شود. این در حالی است که بسیاری از روانشناسان معتقدند این سنین لزوماً با رشد عاطفی و روانی کودک همخوانی ندارد و بهتر است تصمیم‌گیری در این مورد بر اساس مصلحت کودک و با نظر کارشناسان انجام شود.
بشیری مشکل دیگر در این زمینه را تغییر خودکار حضانت پس از سن دانست و گفت: پس از رسیدن فرزند به سنین تعیین شده، حضانت به طور خودکار به پدر منتقل می‌شود، مگر اینکه مادر بتواند در دادگاه ثابت کند که این تغییر به ضرر کودک است. این روند ممکن است برای مادرانی که توانایی مالی یا حمایت خانوادگی کمتری دارند، دشوار باشد.
علاوه بر این، در قوانین فعلی، نظر کودک به طور جدی در نظر گرفته نمی‌شود. در حالی که در بسیاری از سیستم‌های حقوقی مدرن، نظر کودک (به ویژه در سنین بالاتر) به عنوان یک عامل مهم در تعیین حضانت در نظر گرفته می‌شود، قوانین ایران کمتر به این موضوع توجه کرده‌اند البته بر اساس نظریات مشورتی که وجود دارد دختر پس از سن بلوغ شرعی (۹سال قمری) و پسر هم پس از سن بلوغ شرعی (۱۵ سال) قمری می توانند خود در مورد حضانت هم اعلام نظر نمایند.
حسین بشیری مشکلات اجرایی را از دیگر چالش‌ها دانست و افزود: حتی در مواردی که حضانت به مادر سپرده می‌شود، ممکن است پدر از پرداخت نفقه یا همکاری در امور مربوط به فرزند خودداری کند. این موضوع می‌تواند زندگی مادر و فرزند را با دشواری‌های مالی و عاطفی مواجه کند.
این مشاور حقوقی برای رفع مشکلات قوانین فعلی، چند پیشنهاد ارائه داد: اول اینکه، بهتر است تصمیم‌گیری درباره حضانت به طور کامل بر اساس مصلحت کودک و با نظر کارشناسان روانشناسی و حقوقی انجام شود. سنین تعیین شده در قانون باید به عنوان یک راهنما در نظر گرفته شود، نه یک قاعده قطعی.
دوم اینکه، در سنین بالاتر، نظر کودک باید به عنوان یک عامل مهم در تعیین حضانت در نظر گرفته شود. این موضوع می‌تواند به کاهش فشار روانی بر کودک و افزایش رضایت او از زندگی کمک کند.
سومین پیشنهاد، ایجاد سازوکارهای حمایتی برای مادرانی است که حضانت فرزند را بر عهده دارند. این حمایت‌ها می‌تواند شامل تسهیلات مالی و حقوقی باشد تا مادران بتوانند شرایط بهتری برای فرزندان خود فراهم کنند.
بشیری در پایان گفت: افزایش آگاهی والدین درباره حقوق و مسئولیت‌های مربوط به حضانت می‌تواند به کاهش اختلافات و بهبود همکاری بین آن‌ها کمک کند. در نهایت، قوانین حضانت باید به گونه‌ای اصلاح شود که نقش هر دو والدین در تربیت و مراقبت از فرزند به طور برابر در نظر گرفته شود و نگاه جنسیتی به این موضوع کاهش یابد.
