«صبح من» با هنر: اصفهان، در طول تاریخ هنری خود، همواره مجموعه‌ای پربار و ماندگار را به فرهنگ ایران‌زمین تقدیم کرده است. جایی که درها به معرق و منبت زینت یافته‌اند و دیوارها از نگاره‌های بی‌نظیر پوشیده شده‌‌اند. اما این تنها قطره‌ای از دریای بیکران هنرهایی است که اصفهان در آن غوطه‌ور است. این شهر طی قرن‌ها توانسته اقتصاد سنتی خود را بر مبنای تولید و عرضه صنایع دستی قرار داده و از این طریق ارتزاق کند.
به گزارش مجله خبری صبح من، صنایع دستی اصفهان، از دیرباز، زبانزد عام و خاص بوده است. تنها نگاهی به تاریخچه هنری این شهر کافی است تا دریابیم صنعت و هنر، با آمیخته‌ای از عشق و پشتکار تا چه حد در این گستره، ریشه دوانده است. اما آنچه این بوم را از نظر سطح هنری از هم‌طرازان خود متمایز می‌کند، ابداعات و نوآوری‌های هنرمندان و صنعتگران این خطه است. همان چیزی که اصفهان را به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی، در ایران و سایر نقاط جهان معرفی می‌کند. صنایع دستی اصفهان به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی در فهرست جهانی یونسکو در ایران ثبت شده است؛ در ادامه به معرفی معروف‌ترین صنایع دستی اصفهان خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید: آشنایی با صنایع دستی شهر کرمان
۱. خاتم کاری اصفهان
اصالت و قدمت هنر خاتم‌کاری در ایران به بیش از ۱۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این هنر بدیع، قسمت خارجی اشیا با نقوش مثلثی شکل و منظمی پوشانده می‌شود. درگذشته برای یک اثر خاتم از استخوان شتر و چوب استفاده می‌شد؛ اما امروزه برای تولید آثار خاتم از مفتول برنج، عاج، استخوان و چوب استفاده می‌شود. این هنر برای ساخت انواع قلمدان، جعبه جواهرات، پایه خودکار و ظروف تزئینی به‌کار می‌رود تا یک سوغاتی خاص و زیبا در شهر اصفهان خلق شود.
۲. میناکاری اصفهان
میناکاری یا میناسازی هنر ظریف دیگری است که در تزئین اشیا فلزی مخصوصاً مسی به‌کار می‌رود. اوج شکوفایی این هنر در اصفهان دیده می‌شود و قدمت پنج‌هزارساله این هنر مهر تأییدی بر اصالت آن به شمار می‌رود. در هنر میناکاری قلم‌موهای ظریفی برای رنگ‌آمیزی و انداختن نقوش بر روی مس سفید شده به کار می‌رود. معمولاً آبی رنگ غالبی است که در این هنر به کار می‌رود و خود این موضوع هماهنگی و آرامش خاصی را به چشم بیننده منتقل می‌کند.
۲. مسگری اصفهان
هنر مسگری را به پنج هزار سال پیش نسبت می‌دهند و گمان می‌رود اوج هنر مسگری در ایران به زمان سلجوقیان باز می‌گردد. اشیا و ادوات مسی زیبایی توسط مسگران اصفهان ساخته می‌شود؛ محصولات این هنر ارزشمند می‌تواند سوغات جذابی برای عزیزان چشم‌به‌راه شما محسوب شود.
۳. قلم‌زنی
قلم‌زنی هنری برجای‌مانده از عصر هخامنشی، به‌عنوان هنر پر از ظرافت و ذوق هنرمندان اصفهانی شناخته می‌شود. آرایش ظروف مسی، برنجی و نقره‌ای با هنر قلم‌زنی به یک ظرف بی‌جان، روحی تازه می‌دمد. قلم‌زن می‌کوبد و می‌کوبد تا نقش‌های گل و مرغ، آیات قرآن و ابیات شعر فارسی را بر این ظروف حک کند و این هنر زیبا را به رخ بیننده بکشد. ظروفی مثل جام و سینی قلمکاری شده ازجمله محصولات پرطرفدار برای سوغات و پیشکش به‌شمار می‌آیند.
۴. پارچه‌های قلمکار
قلمکاری بر روی پارچه هنر پررونقی است که تاکنون پابرجا مانده است. با عبور از میدان نقش‌جهان هنرمندانی را مشغول به خلق پارچه‌های قلمکاری خواهید دید. اوج رونق این هنر که به چیت‌سازی هم معروف است را به زمان صفویه و قاجار نسبت می‌دهند. پارچه‌های قلمکاری شده اغلب از جنس کتان و پنبه هستند که بر روی آنها نقوش سنتی را با ترکیب رنگی جذاب می‌اندازند. نقوش به‌کاررفته در این پارچه تنوع خوبی دارد؛ از گل‌وبوته و اسلیمی تا نوازندگان، تصاویر عشاق، وقایع تاریخی، جانوران اهلی و وحشی و مینیاتور؛ این تنوع دست شما را برای انتخاب بسیار باز می‌گذارد.
۵. ترمه اصفهان
در مقاله معرفی سوغات یزد ترمه و ترمه‌بافی را به‌عنوان یکی از هنرهای اصیل این شهر معرفی کردیم. جالب است بدانید اصفهان هم یکی از فاخرترین انواع ترمه را تولید می‌کند. البته بافت این اثر هنری با مشقت همراه است و تنها با سفارش قبلی انجام می‌شود. ترمه اصفهانی اغلب به‌صورت پارچه‌های تیره‌رنگ اجرا می‌شود که بر روی آن تزئیناتی از ملیله، منجوق، پولک و سوکمه دوخته می‌شود. این وجوه تمایز ترمه اصفهان را از سایر انواع ترمه جدا می‌کند.
۶. پارچه‌های زرباف
زری‌بافی یا زربفت دیگر هنر به‌کاررفته بر روی پارچه است که در اصفهان به نهایت ظرافت و دقت انجام می‌شود. اوج شهرت این پارچه نفیس را مربوط به زمان صفویه می‌دانند ولی امروزه رونق گذشته را ندارد. پارچه‌های زربفت یکی از گران‌بهاترین صنایع‌دستی اصفهان شناخته می‌شود زیرا در تولید آن از ابریشم خالص و گاها رشته‌های ظریف طلا و نقره به کار می‌رود.
۷. فیروزه کوبی
فیروزه‌کوبی یکی از چشم‌نوازترین هنرهای اصفهانی به‌شمار می‌رود که اغلب برای تزئین ظروف مورداستفاده قرار می‌گیرد. استادکاران برجسته قطعات ریز فیروزه را بر ظروف مسی، برنجی و یا نقره می‌کوبند و طرح موزاییکی خیره‌کننده‌ای را بر روی ظروف خلق می‌کنند. هرچه سنگ‌های ظریف‌تری در تولید این آثار به کار رود، محصول تولیدشده ازنظر ارزش و بها در رتبه بالاتری قرار می‌گیرد.
۸. طلا کاری
هنگام گذر از بازار اصفهان حتماً زرق‌وبرق طلافروشی‌های شهر دقایقی شما را میخکوب می‌کند. طلاکاری در اصفهان توسط هنرمندان خوش‌ذوق و به طرز هنرمندانه‌ای انجام می‌شود. طلاکاری بر روی فولاد از هنرهای وابسته به این فلز زرین است که بر روی ظروف و اشیا تزئینی به کار می‌رود.
۹. نقره و ملیله‌کاری
صنایع ملیله‌کاری یکی از فاخرترین صنایع دستی اصفهان است؛ می‌توانید محصولات این صنایع جذاب را به‌عنوان یادگار از نصف جهان با خود به همراه ببرید. در هنر ملیله‌کاری، مفتول‌هایی از نقره به ظریف‌ترین حالت ممکن، به‌صورت طرح‌های سنتی و اسلیمی بر روی قالب‌های از پیش آماده قرار داده می‌شود. محصولات ملیله‌کاری شده به‌دلیل استفاده از مواد اولیه گران‌قیمت، در قیمت‌های بالایی به فروش می‌رسد. برای تولید مقرون‌به‌صرفه این هنر ارزشمند از مس هم استفاده می‌شود و این امکان خرید دوست‌داران این هنر را میسر می‌کند.
۱۰. قلمدان سازی
قلمدان‌سازی به‌عنوان یکی از هنرهای قدیمی اصفهان به شمار می‌رود. اوج ترقی این هنر در عصر صفویه اتفاق افتاد و در این زمان بود که ارزشمندترین انواع قلمدان‌های گوهر نشان و طلاکوب ساخته شد. هنوز هم این اشیا هنری در بازارهای اصفهان وجود دارند و به‌عنوان یکی از نفیس‌ترین صنایع‌دستی اصفهان به فروش می‌رسند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با صنایع دستی شهر یزد
۱۱. عبا بافی
شهرستان نائین کانون تولید عبا در استان اصفهان شناخته می‌شود عباهای بافته‌شده از پشم و کرک در رنگ‌های خرمایی و سرخ عمده محصول تولیدشده در این شهر است و اغلب به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود.
۱۲. نمدمالی اصفهان
در این هنر که برای تولید زیرانداز به کار می‌رود، پشم را تحت‌فشار، رطوبت و حرارت مشخصی قرار می‌دهد تا تارها درهم‌تنیده شود و نمدمالی اتفاق بیفتد. این زیرانداز نسبت به قالی و قالیچه قیمت مناسب‌تری دارد.
۱۳. قالی بافی
قالی‌بافی اصفهان ازجمله هنرهایی محسوب می‌شود که عصر صفویه بیش از هر زمان دیگری شاهد شکوفایی و رشد آن بوده است. قالی‌های زربافت اصفهانی به‌عنوان یک سوغاتی و پیشکش نفیس در زمان صفویان و قاجار به کار می‌رفت. امروزه میمه اصفهان یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید قالی دست‌بافت استان شناخته می‌شود و برای بافت قالی‌ها از نخ‌های پنبه‌ای، پشمی و کتان استفاده می‌شود.
۱۴. سفال و سرامیک سازی
تولید ظروف و مصنوعات سفالین و سرامیکی از هنرهای برجسته شهرضا و نطنز شناخته می‌شود. اشیا رنگ‌آمیزی شده منقش به ماهی، گل‌وبوته، سرامیک هفت‌رنگ از سوغاتی‌های ارزشمند این استان به‌حساب می‌آیند.
۱۵. نگارگری اصفهان
نگارگری از هنرهای قدیمی و جالب اصفهانی است که درگذشته برای تصویر کردن کتاب‌ها و با موضوعات مذهبی، حماسی و ادبی به کار می‌رفت. متأسفانه بسیاری از آثار نفیسی که با به‌کارگیری این هنر و در انواع پرده‌ها و دیوارهای نگارگری شده بودند، در زمان حمله مغول به آتش کشیده شدند.
۱۶. مینیاتور
هنر مینیاتور از شاخص‌ترین انواع صنایع‌دستی اصفهان شناخته می‌شود. در این هنر نقاشی‌هایی با طرح‌های خاص و نقوش بسیار ظریف با موضوعات عرفانی و اتفاقات باستانی تولید می‌شود که نزد هنردوستان بسیار پرطرفدار و محبوب است. برخی بر این باورند در ابتدا هنر مینیاتور از چین به ایران آمد و در اصفهان به‌غایت کمال و زیبایی رسید.
۱۷. معرق کاری
معرق‌کاری هنری برخاسته از چوب است که در زمان ایلخانیان رواج و رونق زیادی داشته و البته هنوز هم هنری بدیع و پرطرفدار به‌شمار می‌رود. در این هنر که به نام موزاییک‌سازی هم شناخته می‌شود قطعات کوچک چوبی را همچون قطعات جورچین زیبایی کنار هم قرار می‌دهند. طرح‌های ظریف و هنرمندانه معرق در ساخت بوفه، ساعت و انواع تابلو کاربرد دارد.
۱۸. منبت کاری
هنر منبت‌کاری به‌صورت کندوکاو در یک سطح چوبی تجلی می‌یابد. به عقیده برخی از کارشناسان هنری قدمت این هنر به قبل از زمان ساسانیان می‌رسد. برای منبت‌کاری ابتدا قطعه‌ای از چوب درخت گردو، گلابی و شمشاد انتخاب شده و حکاکی طرح گل‌وبوته و مرغ بر روی آن انجام می‌شود.
سخن آخر
در سفر به اصفهان، باید برنامه‌ریزی هوشمندانه‌ای داشته باشید تا بتوانید با مدیریت زمان از اغلب جاذبه‌های دیدنی شهر دیدن کنید؛ البته گشت‌وگذار در بازارها و تماشای آثار هنری و صنایع دستی اصفهان، به‌تنهایی وقت ویژه‌ای را می‌طلبد. در این مطلب سعی کردیم با معرفی و شرح معروف‌ترین صنایع دستی اصفهان، از طلاکاری و میناکاری تا طلاکاری و خاتم‌کاری، شما را با هنر دست هنرمندان اصفهانی آشنا سازیم.
💠 کانال «صبح من» در بله 💠 کانال «صبح من» در ایتا 💠 کانال «صبح من» در واتساپ
