«صبح من» با چهره ها: استعداد خانوادگی. شاید خیلی از مردم به این جمله اعتقاد نداشته باشند، اما اقلیدس مهر تاییدی بر این ماجراست که اگر خانواده‌ای در چیزی استعداد داشته باشند، می‌توانند نسل‌به‌نسل بهترین افراد در آن زمینه می‌شوند. زندگی اقلیدس را می‌توان بر همین اساس معرفی کرد. کسی که جز اصول، به چیز دیگری پایبند نبود و تا مدت بسیار زیادی تفکر مردم را نیز با خود همسو کرد. در این مطلب با ما همراه باشید تا زندگی نامه اقلیدس یکی از بزرگترین ریاضی دانان جهان را بخوانیم.
اقلیدس کیست؟
به گزارش مجله خبری صبح من، وقتی پای ریاضی به ویژه هندسه در میان باشد، اقلیدس همیشه یکی از پایه‌های گفتگو می‌شود. دانشمندی یونانی که بیشتر عمرش را نیز در همین کشور زندگی کرد و با تحقیقات و تالیف‌های خود علم ریاضی را تغییر داد. اقلیدس در خانواده‌ای ریاضی‌دوست چشم به جهان گشود. از کودکی چشمش به پدرش بود و با ستاره‌ها، ریاضی و افلاطون زندگی می‌کرد. تصور کنید نزد افلاطون فلسفه بیاموزید و پیش چشم شما پدرتان ریاضیات را مرور کند.
طبیعتا در چنین حالتی درصد تبدیل شدن فرزند به یکی از بزرگترین ریاضی‌دانان جهان که پایه گذار بسیاری از قوانین و دروس کنونی است، به هیچ وجه کم نیست، اما چرا اقلیدس متفاوت از دیگران بود؟ نظم یکی از بزرگترین اعتقادها و تشکیل‌دهنده ذهنیت این مرد بود. او با اعتقاد به اصولی ثابت و دست بر نداشتن از آن‌ها توانست نظریه‌هایی را ثابت کند که تا آن زمان به ذهن هیچکس نرسیده بود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با زندگی ابن هیثم؛ پدر فیزیک نور
مناسب حکومتی اقلیدس
زندگی نامه اقلیدس پر است از گفت‌وگوها و مباحث علمی که در گوشه‌گوشه عمرش نشانه‌های آن پیداست. در مرحله‌ای از علم‌آموزی اقلیدس، به او پیشنهاد ریاست بخش ریاضی دانشگاه اسکندریه داده شد. پس از مرگ اسکندر مقدونی بخش‌های متفاوت حکومت این فرمانروای بزرگ بین افسران و… تقسیم شد. قسمت اسکندریه و مصر در آن زمان به بطلیموس یکی از فرماندهان اسکندر رسید.
او که فردی متفکر و عاشق علم بود توانست با ساخت بزرگترین دانشگاه آن زمان نظر استادان و صاحب نظران زیادی را برای حضور در آن منطقه جلب کند و به‌حتم در بخش ریاضی بزرگ‌تر از اقلیدس هیچکس نبود. به این ترتیب اقلیدس به ریاست بخش ریاضی این دانشگاه رسید.
شرح مشهور و معروفی از روابط پادشاه با اقلیدس است که می‌گویند: روزی اقلیدس برای آموزش هندسه به پادشاه، راهی قصر می‌شود. بطلیموس که پس از گذراندن چند جلسه درس متوجه شده مباحث هندسه را به‌راحتی نمی‌فهمد به اقلیدس می‌گوید: «آیا می‌توان از راهی ساده‌تر برای آموزش هندسه و مباحث آن برای من استفاده کنی؟» اقلیدس به او می‌گوید: «خیر. در هندسه راه شاهی نیست.»
همین کنایه و جوابی که او به بطلیموس می‌دهد، نشان از قدرت و اعتقاد بسیار قوی اقلیدس در مباحث و جایگاهش در دربار آن زمان دارد.
بیشتر بخوانید: زندگی نامه پدر علم جبر؛ محمد بن موسی خوارزمی
بزرگترین اثر اقلیدس چیست؟
این سوال برای بسیار از افراد که تا اینجا مطلب همراه ما بوده اند، مشخص است. «اصول» برترین و بهترین کتاب این مرد است که در طول زندگی خود توانست بنویسدش.
کتاب اصول چیست؟
اصول شامل مجموعه‌ای از مقاله‌ها (۱۳ مقاله) و قضیه‌های زیادی است که در زمینه هندسه، جبر مقدماتی و اعداد به اثبات رسیده است. این کتاب را بعد از کتاب‌های مقدس دینی به‌عنوان مهم‌ترین و مرجع‌ترین کتاب آموزشی دنیا می‌شناسند. کتابی که چیزی حدود ۲۰۰۰ سال مرجع تمام سوالات درسی و مباحث آموزشی در دنیا بود و هیچکس حق تعرض و انتقاد به آن را نداشت. این در حالی است که تمام مبانی و نوع نوشتار کتاب ساده‌تر از آن چیزی است که هرکسی فکرش را می‌کند.
اقلیدس در این کتاب با استفاده از ۵ اصل هندسی هزاران فرضیه هندسی را ثابت کرد. این اصول عبارت هستند از:
- از هر دو نقطه یک خطِ راست عبور می‌کند
- هر پاره‌خط را تا بی‌نهایت می‌توان رویِ خطِ راست امتداد داد
- با یک نقطه به عنوانِ مرکز و یک پاره‌خط به عنوانِ شعاع می‌توان یک دایره رسم کرد
- همه زوایایِ قائمه با هم برابر هستند، اگر یک خط دو خطِ دیگر را قطع کند، آن دو خط در طرفی که جمعِ زوایایِ داخلیِ تولید شده توسطِ خطِ مورب کم‌تر از دو قائمه است، به هم می‌رسند (خود یا امتدادشان)
کتاب اصول جز اثبات نظریه‌های جدید با جمع‌آوری، طبقه‌بندی و منظم کردن اصول قدیم توانست به مرجعی از اولین نظریه‌های ریاضی و هندسه تا زمان خودش تبدیل شود. در آن زمان بیشتر محققان فقط به جمع‌آوری این نظریه‌ها اکتفا می‌کردند. با این حال اقلیدس جز جمع‌آوری آن‌ها همه را به ترتیب (اصل ساده تا پیچیده) طبقه‌بندی کرد. اهمیت این کار زمانی مشخص می‌شود که شما با دانستن اصل اول می‌توانید به بعدی برسید و با دانستن ۱۹۹ اصل می‌توانید به اصل ۲۰۰ پی ببرید، چراکه همه آن‌ها به هم مرتبط بودند.
بزرگی و جامعیت این کتاب تاحدی بود که توانست تمام کتاب‌های قبلی خودش را به دست فراموشی بدهد و همان‌طور که گفته شد تا ۲۰۰۰ سال بعد تنها مرجع آموزش ریاضی در دنیا بود.
می‌توان اقلیدس را با نوع نوشته و اثبات‌هایی که در ۱۳ جلد کتاب اصول داشت، به‌عنوان پایه‌گذار ریاضی محض نیز معرفی کرد. ریاضی که فقط با دلیل و اعداد ریاضی باید نظریه‌های آن را به اثبات برسانید و تجربه و نظر شخصی در آن جایگاهی ندارد. نام این روش اثبات نظریه‌ها، بنداشتی بود. در این روش باید دو شرط را قبول کرده و طبق آن پیش بروید.
- شرط اول: پذیرفتن حکمی به نام پنداشت که اصل موضوع بود و به هیچ توجیهی نیاز نداشت.
- شرط دوم: توافق بر این‌که چه وقت و چگونه حکمی «به طور منطقی» از حکم دیگر نتیجه می‌شود.
این روش با استفاده از اصول ذکر شده در بالای صفحه و نظریه‌هایی که پیشینیان اقلیدس اثبات کرده بودند، کتاب اصول را تشکیل دادند.
بیشتر بخوانید: گالیله؛ فیلسوف، ستاره شناس و ریاضیدان ایتالیایی
زندگی نامه اقلیدس پس از مرگ وی
درست است که کتاب اصول اقلیدس تا سال‌های سال مرجع تمام دنیا بود، اما علم هیچگاه متوقف نمی‌شود. بعدها پس از مرگ اقلیدس افراد زیادی سعی کردند نظریه‌های او را نقد یا قواعدی جدا از نظریه‌های اقلیدس مطرح کنند، اما تقریبا تا ۲۱۰۰ سال بعد هیچکس نتوانست کتابی ماننده اصول بنویسد، اما قواعدی درباره هندسه مطرح می‌شد که به هندسه نااقلیدسی معروف بودند. هندسه نااقلیدسی بر چهار اصل منطبق بود و در واقع در آن اصل پنجم از کتاب اصول را حذف کرده بودند. نتیجه تلاش‌های دانشمندان به ساخت هندسه نتاری رسید که دیوید هیلبرت با این هندسه، کتابی دقیق‌تر از اصول اقلیدس را تالیف کرد.
به‌جرئت می‌توان گفت که زندگی افرادی مثل اقلیدس یا دیگر بزرگان علم پس از مرگشان تمام نشده است. کتاب اصول هم در یونان و روم آن زمان بسیار رواج یافت، و هم چند صد سال بعد و زمان خلفای عباسی برای مسلمانان ترجمه شد. البته ناگفته نماند که از زمان شکوفایی علم بین مسلمانان تعداد زیادی از آن‌ها سعی به ترجمه و ساده کردن کتاب اصول کردند که بهترین نتیجه تلاش آن‌ها به دست خواجه نصیر الدین توسی رقم خورد.
او کتاب تحریر اصول را که ترجمه‌ای از اصول یونانی اقلیدس بود، به بهترین شکل ممکن نوشت و همین باعث شد کتاب‌های دیگری مثل او از محیی الدین مغربی یا اثیرالدین ابتری دیگر استفاده نشوند. خواجه در کتاب گفته جز اصل‌های کتاب اصول، نزدیک به ۲۰۰ یادداشت هم از خودش نوشته که برای فهم بهتر این کتاب بسیار کاربردی است. خواجه نصیر با تحریر این کتاب و قدرت و نفوذی که در آن زمان داشت، توانست این علم را در مدارس رواج دهد و دانش آموزهای مسلمان و اغلب ایرانی را بیش از پیش با هندسه آشنا کند.
حتی پس از نوشتن این کتاب از خواجه نصیر هم تعدادی از دانشمندان مسلمان سعی بر تغییر و اضافه کردن نظریات خود بر آن داشتند، اما نتیجه‌های مهمی حاصل نشد.
بیشتر بخوانید: آشنایی با ۵ زن تاثیرگذار در جهان باستان
سخن پایانی
زندگی و زندگی نامه اقلیدس پس از مرگ وی تمام نشده است. او تا دنیا بر دنیا بودن خود استوار است و جهان همین‌گونه ادامه دارد، به‌عنوان یکی از بزرگترین و فهیم‌ترین انسان‌ها با کتاب و دانشی که بین مردم به ارث گذاشته، زندگی می‌کند. اقلیدس در سن ۶۰ سالگی درگذشت.
کانال «صبح من» در بله:
https://ble.ir/sobheman
کانال «صبح من» در ایتا:
https://eitaa.com/Sobheman
«صبح من» در واتساپ:
http://B2n.ir/p37574
