وسواس فکری در کودکان؛ علائم و راهکارهای درمان

کد خبر : 62191
09 مهر 1403 - 13:40

وسواس فکری در کودکان، از جمله اختلالات اضطرابی می باشد که در وجود بسیاری از کودکان بروز پیدا می کند. این نوع اختلال در کودکان به صورت ترس، احساسات و افکار ناخواسته، به انضمام رفتارهای اجباری به چشم می خورد. این نوع اختلال، به شکل قابل توجهی کارکرد و عملکرد روزانه کودک را تحت شعاع قرار داده و در روند رشد او تاثیرات نامطلوبی از خود برجای گذاشته و مشکلات زیادی را ایجاد می سازد. برای آشنایی با علائم و راهکارهای درمان این نوع اختلال با ما همراه شوید.

«صبح من» با تربیت کودک: وسواس فکری در کودکان، از جمله اختلالات اضطرابی می باشد که در وجود بسیاری از کودکان بروز پیدا می کند. این نوع اختلال در کودکان به صورت ترس، احساسات و افکار ناخواسته، به انضمام رفتارهای اجباری به چشم می خورد. این نوع اختلال، به شکل قابل توجهی کارکرد و عملکرد روزانه کودک را تحت شعاع قرار داده و در روند رشد او تاثیرات نامطلوبی از خود برجای گذاشته و مشکلات زیادی را ایجاد می سازد.

به گزارش مجله خبری «صبح من»، از آنجایی که بروز این نوع اختلال در کودکان نمایانگر وجود اضطرابی پنهان در نهان آنها می باشد، به همین جهت، وسواس فکری در کودکان باید کاملاً جدی گرفته شود. در این زمینه نقش والدین نیز بسیار پر رنگ و برجسته نمود پیدا می کند. چراکه کودکان از ماهیت رفتاری اجباری و افکار وسواسی خود آگاهی نداشته و در بیان و ابراز هیجانات و احساسات با مشکل روبرو می گردند. بر همین اساس، لازم است که والدین از نشانه های آن آگاهی داشته تا بتوانند مداخلات درمانی کودک را در اسرع وقت شروع نمایند. شایان ذکر است که تردیدها و نگرانی هایی که متأثر از اختلال وسواس فکری در کودکان بروز پیدا می کند، در اغلب موارد پایان ناپذیر بوده و والدین هم نمی توانند از بروز این نگرانی ها جلوگیری به عمل آورند.

بر همین اساس، وجود این نگرانی ها سبب ظهور رفتارهای تکراری و مشکلات رفتاری در کودکان شده که نتیجه ای جز اختلال در عملکرد و پریشانی کودک در بر ندارد. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که این وسواس به عنوان نوعی از اختلالات اضطرابی شایع، سبب اشتغال فکری مکرر کودک به موضوعاتی نظیر خطر، کارهای زشت و زننده، آسیب رساندن به خود، نگرانی در مورد بروز رویدادهای خطرناک و آلودگی می گردد. این افکار ناراحت کننده و آزار دهنده به صورت خودکار در ذهن کودک شکل می گیرد.

آشنایی بیشتر با وسواس فکری در کودکان

به طور کلی، وسواس فکری در کودکان، نوعی از رفتارهای کلیشه ای و تکراری بوده که در اثر اشتغال ذهنی کودک به افکار آزار دهنده و ناخواسته پدیدار می گردد. بررسی های بالینی به خوبی نشان می دهد که شیوع اختلال وسواس فکری در پسران در حدود دو برابر بیشتر از دختران روی می دهد. کودک مبتلا به این نوع اختلال دائماً در مورد مرتب بودن اشیا نگران و آشفته می باشد.

به دلیل همین نگرانی، کودکان به جمع آوری بسیاری از اشیا حتی اشیا بی ارزش مبادرت می ورزند. وسواس فکری در کودکان سبب کشش شدید آنها به انجام کارها و رفتارهای تکراری می شود. در بسیاری مواقع، کودکان برای کاهش سطح اضطراب شکل گرفته، به انجام این رفتارها اقدام می کنند. بر همین اساس، کودک برای اطمینان حاصل نمودن از بسته بودن در خانه و جلوگیری از ورود سارقان، به صورت مکرر به چک کردن در منزل اقدام می کند. در این نوع اختلال، اضطراب کودک به اندازه ای افزایش پیدا می کند که کودک احساس می نماید باید در برابر فکر یا تصویری که در ذهنش نقش بسته است، فوراً دست به عمل شده و دائماً آن را تکرار نماید. با ادامه پیدا کردن این روند، به تدریج و در اثر رفتارهای تکراری و افکار ناخواسته، در زندگی روزمره کودک مشکلات و معضلاتی ایجاد می گردد.

در اختلال وسواس فکری عملی، کودک در باطن خود دوست ندارد دائماً رفتارهای تکراری انجام دهد، اما در اثر افزایش سطح اضطراب، کودک در وجود خود حس می کند که به منظور خنثی کردن این حس ناخوشایند، راه گریزی جز انجام رفتارها و کارهای تکراری در پیش پای خود نمی بیند. این وسواس در کودکان علاوه بر ایجاد اختلالات جدی در روند زندگی معمولی کودک، بسیار ناتوان کننده و آزاردهنده محسوب می گردد.

وسواس فکری در کودکان؛ علائم و راهکارهای درمان

نگاهی به علائم و نشانه های وسواس فکری در کودکان

به طور معمول، وسواس فکری در کودکان، با ایجاد تکانه های غیر منطقی، افکار و تصاویر مزاحم و مزمن بروز پیدا می کند. بر همین اساس، اختلال وسواس فکری علاوه بر ایجاد نگرانی و اضطراب بسیار زیاد در وجود کودک، سبب عدم توانایی او در بیرون راندن و خالی کردن ذهن خود از این تصاویر و افکار مزاحم می شود. وسواس فکری در کودکان غالباً با شکل گیری علائم موقعیتی شروع می گردد.

در این شرایط و در بسیاری مواقع والدین با مشاهده رفتارها و کارهای کودک تصور می نمایند که با بزرگ شدن کودک، اینگونه رفتارهای او نیز به دست فراموشی سپرده می شود. با گذشت زمان و ادامه یافتن این روند، والدین وخامت و نشانه های اختلال وسواس فکری را در کودکان خود به نظاره می نشینند. ناگفته نماند که ورود افکار ناخواسته به ذهن کودک، پریشانی و اضطراب فراوان او را به دنبال دارد. نگرانی داشتن از مرگ، آسیب و مریضی خود یا اعضای خانواده، یکی از علائم این نوع اختلال به شمار می آید.

از دیگر علائم این اختلال می توان به نگرانی کودک در مورد میکروب ها، کثیفی و تمیزی و ترس کودک در مورد انجام کاری بد و داشتن احساس گناه، اشاره نمود. وسواس فکری در کودکان غالباً با بروز رفتارها و کارهای تکراری ظهور پیدا می کند. انجام کارهای تکراری سبب کاهش سطح اضطراب کودک به صورت موقت شده، اما انجام این رفتارها در بلند مدت علاوه بر وخیم تر کردن شرایط و اوضاع این اختلال، احتمال بروز افکار و رفتارهای اضطراب آور وسواسی را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. بروز افکاری در مورد این مسئله که بعضی اشیا بد شانسی یا خوش شانسی آورده و وسواس درباره قرار گرفتن دقیق و منظم شی در یک جا و جفت بودن و صاف بودن آن، از دیگر علائم وسواس فکری در کودکان تلقی می گردد.

بررسی علل و دلایل بروز وسواس فکری در کودکان

بدون تردید، وراثت و عوامل ژنتیکی در بروز وسواس فکری در کودکان، نقش پر رنگ و برجسته ای ایفا می کنند. بر این اساس، احتمال شیوع این اختلال در کودکانی که یکی از اعضای خانواده و بستگان درجه یک آنها به این اختلال دچار بوده، در مقایسه با دیگران بیشتر می باشد. ناگفته نماند که اگر والدین کودکی با اختلال وسواس فکری دست به گریبان هستند، ۴ الی ۶ درصد احتمال می رود که این اختلال به فرزندان آنها انتقال پیدا نماید.

همچنین بروز سایر اختلالات اضطرابی مانند فوبیا و هراس اجتماعی در خانواده و والدین کودک، از جمله موارد احتمال شیوع وسواس فکری در کودکان به شمار می رود. از دیگر عامل های مهم در بروز این اختلال، عدم تعادل انتقال دهنده های شیمیایی با عنوان سروتونین در مغز می باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، کمبود سروتونین در مغز کودکان، در بروز این عارضه نقش بسزایی را عهده دار می باشد. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که استرس نمی تواند سبب بروز وسواس فکری در کودکان شود، اما این عامل می تواند علائم و نشانه های این اختلال را تشدید نماید.

بر این اساس، تجربه استرس بیشتر برای کودک، بستر مناسب برای ابتلا به اختلال وسواس فکری را در او افزایش می دهد. شایان ذکر است که در این زمینه وقوع اتفاقات آسیب زا در درون خانواده و حتی استرس امتحانات مدرسه نیز می تواند زمینه ابتلا به وسواس فکری در کودکان را مهیا سازد. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که اختلال وسواس فکری در شکل و انواع مختلفی نمود بارز و برجسته پیدا می کند. بر این اساس، برآورده شدن خواسته ها به یک شکل تکراری، انجام کارها مانند پوشیدن و خوردن به یک شکل، چک کردن های مکرر مانند چک کردن روشن و خاموش بودن چراغ یا تکالیف درسی، نمونه های مختلف وسواس می باشند.

بیشتر بخوانید:

نگاهی به رفتارهای معمول در وسواس فکری در کودکان

بدون اغراق، بروز وسواس فکری در کودکان نه تنها روند زندگی او، بلکه روند زندگی خانواده او را نیز با مشکلات و چالش های زیادی روبرو می سازد. در اختلال وسواس فکری، کودک مدت زمان و انرژی زیادی را به انجام رفتارهای تکراری اختصاص می دهد. این مسئله سبب بازماندن کودک از پرداختن به سایر امور و لذت نبردن از زندگی خود می شود.

همچنین این دسته از کودکان به علت عدم توانایی در کنترل رفتارها و افکار تکراری خود، علاوه بر احساس ناکامی شدید و حس گناه، از عزت نفس بسیار پایینی برخوردار می باشند. از آنجایی که کودکان مبتلا به وسواس فکری زمان کافی را به علت انجام کارهای تکراری زمان بر نداشته، در اکثر مواقع فشار شدیدی را متحمل می شوند. از سوی دیگر، در اختلال وسواس فکری در کودکان، به علت بروز افکار مزاحم و پریشان کننده، آنها در رنج و عذاب زیادی به سر می برند. ترس از آلودگی، ترس و نگرانی از کثیفی و میکروب، شستن یا تمیز کردن مکرر اشیای منزل، مرتب و منظم کردن اشیا در نظم و ترتیب خاص، شمردن، رفتارهای لمس کردن و بازرسی مکرر، بخشی از رفتارهای متداول وسواس فکری در کودکان به شمار می رود.

همچنین رفتارهای نظافتی مانند شستن دندان ها و دست ها، اشتغال ذهنی شدید با بعضی از لوازم خانه، افکار پرخاشگرانه، افکار شدید مذهبی و میل به ترتیب و قرینه سازی، از دیگر رفتارهای رایج اختلال وسواس فکری در کودکان محسوب می گردد. ناگفته نماند که این نوع اختلال به عنوان یکی از اختلالات اضطرابی، به علت هجوم ترس ها، نگرانی ها و افکار ناخوشایند و غیر منطقی، فرد را وادار به انجام برخی کارها و رفتارهای تکراری می کند.

راهکارهای درمانی وسواس فکری در کودکان

به طور کلی، درمان وسواس فکری در کودکان، فرآیندی طولانی مدت و زمان بری می باشد. به همین منظور و برای موفقیت و نتیجه گیری بهتر در فرآیند درمان، نیاز است که والدین در تمام مدت حمایت و پشتیبانی خود را از کودک ابراز نمایند. از سوی دیگر، درک کردن موقعیت و پذیرش کودک، در کاهش اضطراب او تاثیر بسزایی برجای می گذارد.

برای جلوگیری از شدت یافتن نشانه های وسواس فکری در کودکان، مراجعه به روانشناس و انجام جلسات مشاوره بسیار تاثیر گذار و مؤثر می باشد. در این حالت، درمانگر با انجام مصاحبه بالینی، علاوه بر تشخیص مشکلات کودک، شروع مداخلات درمانی را در دستور کار قرار می دهد. از روش های درمان اختلال وسواس فکری، شیوه درمان شناختی رفتاری می باشد. در این روش، درمانگر به کودک در جهت مواجه با ترس های خود و ترک رفتارها و کارهای وسواسی، کمک شایانی می نماید.

ناگفته نماند که در خلال درمان شناختی رفتاری، سایر اعضای خانواده کودک نیز به منظور آشنایی با اختلال وسواس فکری در کودکان و فراگیری نحوه مدیریت و کنترل این اختلال، شرکت داده می شوند. همچنین در این روش درمانی به کودک مهارت های کارآمد و کاربردی برای بهره بردن در تمام امور زندگی آموزش داده می شود. روش درمان شناختی رفتاری غالباً به دو قسمت شناخت درمانی و مواجه و پیشگیری از واکنش تقسیم می شود.

در روش پیشگیری از واکنش به منظور درمان اختلال وسواس فکری، درمانگر از فرد می خواهد که به صورت مرتب با وسواس فکری خود مواجه گردد. در ادامه فرد ضمن اجتناب از رفتار وسواس گونه، باید درصدد مقابله و غلبه بر آن برآمده تا به تدریج میزان اضطرابش کاهش پیدا کند. روش شناخت درمانی برای درمان وسواس فکری در کودکان، بر افکار وسواس گونه معطوف شده است. همچنین در این روش فرد نحوه برخورد مؤثر و سالم با افکار وسواسی را فرا می گیرد.

نگاهی به سایر روش های درمان وسواس فکری در کودکان

از دیگر روش های درمان وسواس فکری در کودکان، دارو درمانی محسوب می شود. این روش برای درمان وسواس های حاد و شدید مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، بنا بر نظر متخصص، داروهای ضد اضطرابی و داروهای ضد افسردگی برای کاهش علائم اختلال وسواس فکری تجویز می گردند. گروه درمانی و خانواده درمانی، از دیگر روش های درمان اختلال وسواس فکری در کودکان محسوب می شود. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که برای پیشرفت بیشتر در فرآیند درمان و روند بهبودی، نباید لب به انتقاد و ایراد از فرد مبتلا به این اختلال باز کرد. فراموش نشود که وسواس فکری در کودکان، یک اختلال ناخواسته قلمداد می گردد.

از سوی دیگر، سرزنش کردن فرد نه تنها به روند درمان او کمکی نمی کند، بلکه سبب حادتر شدن اوضاع و شرایط، نسبت به قبل می شود. ناگفته نماند که اگرچه حمایت و پشتیبانی از فرد مبتلا به این اختلال از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد، اما این حمایت نباید در مورد الگوهای وسواسی فرد انجام شود. چراکه هدف خانواده، حمایت از شخص می باشد و این مسئله سنخیتی با حمایت ار رفتارهای فرد ندارد.