شهر ری به عنوان عروس شهرهای اسلام شناخته می‌شود. به این دلیل که این شهر دارای هزاران اثر و نشانه از معماری اسلامی است. یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های تاریخی شهر ری، برج طغرل است. این شاهکار تاریخی در نزدیکی محل دفن ابن بابویه یا همان شیخ صدوق است که با ویژگی‌های منحصر به فرد خود قطعا شما را شگفت‌زده خواهد کرد. قدمت این برج آجری و زیبا به ۷۰۰ سال پیش می‌رسد و سرگذشتی به بلندای تاریخ و شکوه تمدن ایران دارد.
به گزارش صبح من، اگر شما هم می‌خواهید با برج تاریخی طغرل آشنا شوید، خواندن این مقاله را به شما پیشنهاد می‌دهیم.
آشنایی با برج طغرل
برج آجری شهر ری، در حوالی آرامگاه ابن بابویه قرار دارد. زمان ساخت این برج آجری به عهد سلجوقی می‌رسد. این برج آجری زیبا، به دستور طغرل بیک موسس سلسله سلجوقیان در زمان انتقال پایتخت از نیشابور به ری ساخته شده است. به همین دلیل بعدها این برج بلند قامت به این اسم نامگذاری شد. نظرات و مباحث زیادی پیرامون این برج زیبا وجود دارد.
به عنوان مثال برخی برج طغرل را با نام برج خلیفه یزید می‌شناسند. اما عده‌ای معتقدند که این برج محل آرامگاه طغرل بیک سلجوقی است. همچنین در کتاب مجمل التواریخ اشاره شده است که تربت سلطان طغرل بیک در شهر ری است. علاوه بر این در نوشته‌های قزوینی رازی آمده است که موسس سلسله سلجوقیان در ری و در گورخانه‌ای پر از زینت دفن شده است.
همچنین در برخی کتب تاریخی ذکر شده است که در آرامگاه طغرل برخی دیگر از افراد سلجوقیان از جمله آلب ارسلان و طغرل سوم نیز دفن شده‌اند؛ بنابراین با توجه به این شواهد و نوشته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که این مکان یک آرامگاه خانوادگی برای سلسله سلجوقیان است.
فارق سومر، مورخ مشهور ترکیه‌ای معتقد است که طغرل در همین مکان دفن شده است. اما برخی دیگر از تاریخ‌شناسان معتقدند که این مکان مربوط به آرامگاه خلیل سلطان فرزند تیمور لنگ و همسر او شادالملک است. حسن کریمیان تاریخ‌دان مشهور در کتاب جامع ری آورده است که برج طغرل محل آرامگاه فخرالدوله دیلمی است.
برخی دیگر مانند محمد محیط طباطبایی این بنا را منسوب به ابراهیم خواص می‌داند. همچنین خودش در سال ۱۳۷۱ در قسمت شمالی این برج به خاک سپرده شد. همچنین برخی از مورخان در سفرنامه‌های خود اشاره به این برج به عنوان یادگار دوران سلجوقیان داشته‌اند. اما اسمی از آرامگاه طغرل در این برج به زبان نیاورده‌اند.
برج زیبای طغرل در کجا قرار دارد؟
اگر سفری به شهر بزرگ و دیدنی تهران داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که دیدن این برج بزرگ و باشکوه را از دست ندهید. این برج به عنوان یکی از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید و در منطقه ۲۰ تهران یعنی شهر ری قرار دارد. این برج عظیم و زیبا در شرق گورستان و یا همان آرامگاه ابن بابویه قرار دارد.
اگر قصد رفتن به شهر ری را دارید تا از این آثار تاریخی بی‌نظیر دیدن کنید، پیشنهاد می‌کنیم که با خط شماره یک مترو تهران به شهر ری بروید. بعد از رسیدن به ایستگاه آخر می‌توانید به سمت آرامگاه ابن بابویه بروید. برج طغرل در قسمت شرقی این آرامگاه قرار گرفته است.
برای رفتن به قسمت ورودی این برج می‌توانید هم قسمت شمالی و هم قسمت جنوبی آن را انتخاب کنید. برای بازدید از این برج در نیمه اول سال می‌توانید تا ساعت ۶ عصر از آن دیدن کنید. اما در نیمه دوم سال این برج تا ساعت ۴ بعدازظهر برای تماشای علاقه‌مندان باز است.
معماری بی‌نظیر برج زیبای طغرل
مساحت برج تاریخی طغرل به ۴۸ متر مربع می‌رسد و بلندای آن در حدود ۲۰ متر است. یکی از شگفتی‌های معماری این برج ضخامت دیواره‌های آن است که به ۲.۷۵ متر می‌رسد. همچنین قطر داخلی و خارجی دیواره‌ای این برج به ترتیب ۱۱ و ۱۶ متر است.
دیواره‌های ورودی این برج ارتفاع چهار متری دارد و عظمت آن هر ببینده‌ای را شگفت‌زده خواهد کرد. کیفیت خشت به کار رفته در این برج قدیمی از زاج، خاک و سفیده تخم‌مرغ است. همین ویژگی باعث شده است تا این بنا از استحکام بسیار بالایی برخوردار باشد.
شکل کلی برج طغرل به صورت استوانه‌ای است و از خشت و آجر ساخته شده است. سبک معماری استفاده شده در این برج با توجه به سبک معماری رازی است. بالای این برج گنبدی مخروطی شکل وجود داشت که متاسفانه در حال حاضر این قسمت از برج تخریب شده است.
معماری داخلی برج زیبای طغرل
یکی از زیبایی‌های معماری این برج، سطح بدنه بیرونی برج است که به ۲۴ ترک تقسیم شده است. این ویژگی باعث شده است تا علاوه بر استحکام بنا، زیبایی این برج دوچندان شود. همچنین از این ترک‌ها برای نشان دادن زمان در طول روز نیز استفاده می‌شد.
در قسمت بالایی برج، تزئینات و کتبیه‌هایی به خطر کوفی به چشم می‌خورد. اما متاسفانه بسیاری از این نوشته‌ها به مرور زمان تخریب شده است. یکی از زیبایی‌های این برج وجود آب انبار و یا همان سرداب در زیر برج است. این ویژگی باعث شده است تا جلوی پوسیدگی برج گرفته شود و برج همچنان سالم بماند.
در قسمت شمالی و جنوبی برج طغرل دو سردر خودنمایی می‌کند که با معماری رازی ساخته شده است. سردر جنوبی همان سردر اصلی برج است که با نقش و نگارهای بسیار زیبا، توجه هر ببینده‌ای را به خود جلب می‌کند. این ورودی‌ها به صورت کاملا معمارانه طراحی شده‌اند و با قاب‌بندی‌های تو در تو و تزئینات زیبا، سمیران (طارم) را به خاطر می‌آورد.
اگر در زمان‌های قدیم سری به برج طغرل تهران زده باشید، حتما طاس‌های بالای قاب سردر این برج را دیده‌اید. اما امروزه دیگر خبری از این طاس‌ها نیست. شکل کلی این برج شما را به یاد دیگر آثار سلجوقیان مانند برج نقاره خانه، بنای پیر تاکستان و جامع دماوند خواهد انداخت.
وسط دیواره‌های بالای این برج، به صورت توخالی طراحی شده است و پلکانی در وسط آن قرار گرفته است و دارای یک درب است که قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج را به هم متصل می‌کند.
ویژگی‌های منحصر به فرد برج طغرل
شاید برای شما نیز جالب باشد که بدانید یکی از کاربردهای اصلی برج طغرل استفاده از آن به عنوان ساعت آفتابی است. این برج از ۲۴ ترک تشکیل شده است. تمامی این ترک‌ها در اطراف این برج قرار دارد. چهار نیم دایره در بالای هر ترک قرار گرفته است. هر کدام از این نیم دایره‌ها نشان‌دهنده یک ربع ساعت هستند.
زمانی که آفتاب طلوع می‌کند، کنگره‌ها در سمت شرق روشن می‌شوند و باعث می‌شود تا آفتاب درون آن خودنمایی کند. بعد از نیم ساعت از طلوع خورشید، می‌بینید که نصف کنگره کاملا روشن است. بعد از یک ساعت تمام کنگره روشن خواهد شد. این روند ادامه دارد تا کنگره‌ها یکی یکی روشن شوند.
زمانی که خورشید در بیشترین ارتفاع خود یعنی نصف النهار منطقه قرار بگیرد، خورشید در بالای سر در جنوبی این برج است. با چرخش خورشید به سمت غرب، کنگره‌های سمت غرب روشن خواهند شد. زمانی که خورشید غروب می‌کند، برای تشخیص ساعت در شب از نور مهتاب استفاده می‌شود.
تنها زمانی که ساعت برج طغرل کار نمی‌کند، برای زمانی است که هوا ابری است و یا خورشید پشت ابر قرار دارد. همچنین در شب‌هایی که نور مهتابی نیست این ساعت غیرقابل استفاده است.
نمای بیرونی این برج قدیمی از ۲۴ کنگره تشکیل شده است. به طوری که اگر این برج را از روبرو ببینید، انگار که شیری با دهان باز به شما نگاه می‌کند. از آنجایی که شیر همیشه نمادی از فرهنگ ایرانی است، این نماد نیز در این اثر تاریخی وجود دارد.
با دقت بیشتر به این قسمت از برج متوجه خواهید شد که درب هلالی همان دهان شیر، دندانه‌های بالا آن همان دندان شیر است. همچنین قسمت مثلثی شکل این بنا نقش بینی شیر را دارد و چشم شیر دو کنگره بالای سر برج است.
انعکاس صدا در برج قدیمی طغرل
از دیگر ویژگی‌های جذاب این قدیمی‌ترین جاذبه تهران می‌توان به انعکاس صدا در فضای داخلی برج اشاره کرد. دو درب هلالی شکل برج قدیمی طغرل دارای یک فضایی مدور است که در گذشته از آن به عنوان محلی برای سخنرانی بزرگان استفاده می‌شد.
همچنین مرکز این برج قدیمی به گونه‌ای طراحی شده است که وقتی در آن نقطه قرار می‌گیرید، صدای شما به صورت پژواک در می‌آید. انگار که با بلندگو در مقابل جمعیتی در حال صحبت هستید. به طوری که صدای شما حتی به بیرون درب‌های ورودی این بنا می‌رود. همچنین در صورت دور شدن از نقطه مرکزی این برج، صدای شما به صورت اکو از بین می‌رود.
دلیل این ویژگی می‌تواند به علت وجود فضاهای خالی مربعی شکل در این آثار به جای مانده از سلجوقیان باشد. این فضاهای خالی در دور تا دور برج طغرل وجود دارد که می‌تواند عاملی برای پژواک و برگشت صدا باشد. علاوه بر این این فضاهای خالی نیز به نوعی باعث تهویه هوا می‌شود و از پوسیدگی این برج قدیمی جلوگیری می‌کند.
موارد استفاده از برج بلند طغرل
همانطور که در معرفی برج طغرل ذکر کردیم، یکی از کاربردهای اصلی این برج قدیمی برای تعیین وقت و زمان بوده است. همچنین در گذشته بسیار دور از این برج برای روشن کردن آتش استفاده می‌کردند. این آتش یک راهنمایی مناسب برای مسافرانی بود که می‌خواستند در شب‌های تاریک جاده ابریشم به خراسان بروند. بلندی این برج به اندازه‌ای بود که می‌توانست روشنایی را برای مسیر به ارمغان بیاورد.
همچنین از دیگر کاربردهای برج طغرل می‌توان به رصد خانه نیز اشاره کرد. برای این منظور از بام برج طغرل برای ستاره‌شناسی استفاده می‌کردند. همچنین برای دیده‌بانی جاده ابریشم از این برج استفاده می‌کردند.
هنگام بازدید از برج قدیمی طغرل حتما درهای چوبی‌ای را بر روی دیواره‌های بیرونی این برج خواهید دید. به این درهای چوبی بادرو گفته می‌شود و از آن برای عبور و مرور جهت رفتن به بام استفاده می‌شود. اما متاسفانه این راه‌پله و بادرو در دوران قاجار تخریب شده است.
سید محمد محیط طباطبایی معتقد بود که علاوه بر کاربری‌های گفته شده در بالا، برج طغرل بقعه‌ای است که برای پاسداشت بسیاری از دانشمندان دوران سلجوقی ساخته شده است.
بازسازی برج طغرل شهر ری
با وجود تمام حوادث طبیعی و انسانی، این برج همچنان در شهر ری خودنمایی می‌کند و این برج باسابقه توانسته است تاریخ عهد سلجوقی را نسل به نسل به آیندگان نشان دهد.
اولین مرمت و بازسازی این برج در سال ۱۳۰۱ هجری قمری در عهد ناصری بود. ناصرالدین شاه به وزیر وقتش امین السلطان دستور داد تا این برج قدیمی را مرمت کند. بعد از بازسازی این برج توسط ابوالحسن خان معمار باشی، لوحی مرمر بر سر در این برج قدیمی نصب شد. این بازسازی اگر چه کمک کرد تا این بنای ارزشمند از نابودی نجات پیدا کند، اما برخی ظرافت‌کاری‌ها و بقعه کتیبه کوفی آن از بین رفت.
این برج بعد از انقلاب سال‌ها به صورت متروکه بود. اما دوباره در سال ۱۳۷۰ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. بعد از آخرین مرمت برج طغرل در سال ۱۳۷۷ مشخص شد که این برج کمی کج شده است. اما متاسفانه هیچ اقدامی جهت مرمت و یا استحکام‌بخشی آن انجام نگرفته است.
دیدنی‌های اطراف برج تاریخی طغرل
اگر قصد سفر به شهر ری را دارید، پیشنهاد می‌کنیم که بعد از دیدن برج طغرل از سایر جاذبه های گردشگری شهر ری دیدن کنید. دژ رشکان، باروی شهر ری، چشمه علی و نقشه برجسته عهد قاجاری از جمله دیدنی های شهر ری است.
همچنین آرامگاه شیخ صدوق و یا همان گورستان معروف ابن بابویه در اطراف برج قدیمی طغرل قرار دارد که محل دفن بزرگانی چون دهخدا، شیخ صدوق، جهان پهلوان تختی و میرزاده عشقی است.
سخن نهایی
ما در این مقاله به معرفی برج طغرل پرداختیم. این برج قدیمی با معماری شگفت‌انگیز خود، ارزش یکبار دیدن دارد. این برج که به عنوان بنایی آرامگایی و یادمانی است، اثری ارزشمند از دوران سلجوقی است که سرگذشتی جذاب را در دل خود پنهان کرده است.
اگر شما هم دوست دارید که از نزدیک این بنای ارزشمند را ببینید و شگفتی‌های آن را بهتر لمس کنید، پیشنهاد می‌کنیم که در صورت آمدن به تهران، دیدن این شاهکار تاریخی که یادگار عهد سلجوقی است را از دست ندهید.
اخبار «صبح من» را در بله و ایتا دنبال کنید:
کانال «صبح من» در بله:
https://ble.ir/sobheman
کانال «صبح من» در ایتا:
https://eitaa.com/Sobheman
