«صبح من» با کودک: اگر صاحب فرزندی خردسال باشید، حتما تا کنون او را با همسالانش مقایسه کرده‌اید. شاید در اطرافتان کودکان مسئولیت‌پذیری را دیده باشید که در این مقایسه، بسیار پخته‌تر و عاقلانه‌تر از کودک شما رفتار می‌کنند. حتی گاهی ممکن است حسرت داشتن چنین فرزندی را بخورید. از این‌رو مقوله‌ی مسئولیت پذیری کودک یکی از دغدغههای مهم والدین به شمار می‌رود. داشتن کودکی که خودش وظیفه‌اش را بداند و متکی به خود باشد، آرزوی قلبی هر والدی است. این کودکان در هر برهه‌ی زمانی می‌توانند به مدد ویژگی مسئولیت‌پذیری‌شان، گلیم خود را از آب بکشند و زندگی روتینی را تجربه کنند.
به گزارش مجله خبری صبح من، شاید با خود فکر کنید که داشتن فرزندی مسئول، بیشتر به ذات خود کودک مربوط می‌شود. با این‌حال، خوشبختانه تحقیقات ثابت کرده‌اند، مسئولیت پذیری کودک با به‌کارگیری یک سری اصول تربیتی امکان‌پذیر است. اگر شما هم جزء والدینی هستید که می‌خواهید کودکی مسئولیت‌پذیر تربیت کنید، این مقاله برای شما نکات خوبی را به ارمغان خواهد آورد. در ادامه شما را با شش روش طلایی برای افزایش مسئولیت پذیری کودک آشنا خواهیم کرد.
۱- ایجاد فرصتی برای رفتار مسئولانه در محیط خانه، اولین گامی که والدین باید بردارند.
یکی از بزرگترین اشتباهات والدین برای مسئولیت پذیری کودک این است که اصلا موقعیت آن را فراهم نمی‌کنند. وقتی والدین خودشان تمام کارهای داخل خانه را انجام می‌دهند و هیچ مسئولیتی را به عهده‌ی کودک نمی‌گذارند، کودک نمی‌تواند رفتار مسئولانه را بیاموزد. به قول معروف انگار که دست‌وپای کودک را می‌بندند و توقع دارند بتواند شنا کند!
برای آموزش رفتار مسئولانه به کودک، در قدم اول نیاز است که به کودک فرصتی برای ایفای نقش بدهیم. همچنین سعی نکنیم که کنترل تمام خانه را در دست بگیریم و او را از مسئولیت معاف کنیم. برای ایجاد فرصت، از مسئولیت‌هایی در حد توان کودک شروع کنید. برای مثال از کودک بخواهید که در جمع یا پهن کردن سفره‌ی غذا به شما کمک کند. حتی می‌توانید مسئولیت‌های ساده‌ای مثل آبیاری گل‌های خانه را به او بسپارید و بگویید: تو مامور آبیاری هستی! برای شروع همین فرصت‌های کوچک، زمینه‌ساز رفتار مسئولانه در ادامه‌ی مسیر خواهد شد.
۲- استفاده از سیستم تقویت و پاداش، اهرمی کارآمد برای مسئولیت پذیری کودک
استفاده از تقویت و پاداش برای ایجاد رفتاری خاص در افراد، یکی از اصول اولیه‌ی رفتاردرمانی محسوب می‌شود. به‌طورکلی رفتارگرایان معتقدند که تقویت و پاداش به یک عمل، سبب تکرار آن می‌گردد. اگر والدی زرنگ باشد می‌تواند از این اصل در راستای ایجاد و افزایش مسئولیت پذیری کودک استفاده کند.
برای شروع خوب است که از سیستم تقویت ژتونی استفاده کنید. برای مثال می‌توانید جدولی را با روزهای هفته، روی مقوا ترسیم و به دیوار نصب کنید. سپس به ازای هر رفتار مسئولانه که کودک از خود نشان داد، یک ستاره در جدول پاداش بدهید. در آخر وقتی ستاره‌ها به حد خاصی رسید، برای کودک یک جایزه به انتخاب خودش بخرید.
یکی از مهم‌ترین پاداش‌ها و تقویت‌ها در مسیر مسئولیت پذیری کودک، تشویق کلامی است. یادتان باشد بعد از هربار رفتار مسئولانه، کودک را بخاطر این ویژگی تحسین کنید تا رفتار در او نهادینه شود.
۳- شبیه‌سازی موقعیت‌ها و یادگیری مشاهده‌ای، فرصتی طلایی برای آموزش رفتار مسئولانه
یکی دیگر از روش‌های طلایی برای آموزش مسئولیت پذیری کودک، شبیه‌سازی موقعیت و یادگیری مشاهده‌ای است. در این روش‌ها تمام تمرکز بر این است که کودک رفتار مسئولانه را ببیند، یاد بگیرد، انجام و در آخر تعمیم دهد. مثلا برای آموزش مسئولیت خرید کردن، می‌توان کودک را با خود به فروشگاه برد تا او پروسه‌ی خرید والدینش را مشاهده کند و یاد بگیرد. در ادامه در دفعات بعد، خود کودک طبق آنچه یاد گرفته وارد فروشگاه شده و پروسه‌ی خرید را انجام بدهد.
با این همه قبل از اینکه کودک را مستقیما وارد پروسه‌ی رفتار مسئولانه در محیط واقعی کنیم، خوب است این کار را از بازی‌های آنان آغاز کنیم. برای این کار خوب است که با خرید اسباب بازی مورد نیاز، بازی‌‌ای را طراحی کنیم که در آن کودک باید وظیفه‌ای را برعهده بگیرد. برای مثال اگر کودک دختر باشد، می‌توانیم با خرید اسباب بازی آشپزخانه شروع کنیم. در این نوع بازی، کودک که تا کنون مادر را در آشپزخانه و درحال آشپزی دیده، می‌تواند به صورت نمادین با اسباب بازیهایش این مسئولیت را اجرا کند. در ادامه کودک خواهد توانست که این یادگیری‌ها در بازی را به محیط بیرون و واقعیت تعمیم بدهد.
۴- توضیح واضح مسئولیت‌ها به کودک، امری حیاتی برای جلوگیری از گیجی او
شاید شما به عنوان والدینی که درحال مطالعه‌ی این مطلب هستید با خود بگویید: من که تمام این کارها را کردم. پس چرا بچه‌ی من مسئولیت‌پذیر نیست؟ یکی از دلایلی که می‌تواند مانع از یادگیری رفتار مسئولانه شود، واضح نبودن مسئولیت است. از آنجایی که وضعیت تفکر کودک تا قبل از دوران مدرسه بسیار عینی است، کودکان ممکن است متوجه وظیفه‌ای که دارند نشوند. مثلا اگر از او بخواهید که خانه را گردگیری کند، ممکن است دقیق متوجه نباشد که از او چه می‌خواهید!
برای ایجاد رفتار مسئولانه، در درجه‌ی اول مطمئن شوید که کودک کاملا منظور شما را فهیمده است. مثلا از او بپرسید: حالا می‌دونی برای گردگیری خونه باید دقیقا چی‌کار کرد؟ برای فهماندن و واضح شدن مطلب برای کودک می‌توانید خودتان آن وظیفه را قدم به قدم جلویش انجام دهید. حتی اینکه از عکس و فیلم برای روشن شدن آن وظیفه استفاده کنید.
۵- به کودک اجازه بدهید در کارها کمک‌تان کند، حتی اگر برایتان دوباره‌کاری درست کند!
یکی از اشتباهات رایج والدین برای مسئولیت پذیری کودک این است که از ترس دوباره‌کاری و دردسر بیشتر اجازه‌ی دخالت کودک در کاری را نمی‌دهند. به‌عنوان یک والد احتمالا تا کنون از این جملات استفاده کرده‌اید: نکن، تو نمی‌تونی انجامش بدی، الان خراب می‌کنی، تنهایی نه بذار کمکت کنم، شما بچه‌ای، بزرگترها باید این کار رو انجام بدن!
استفاده از این عبارات تنها و تنها سبب تخریب عزت‌نفس کودک و تربیت کودکی بی‌مسئولیت می‌شود. برای ایجاد رفتار مسئولانه نیاز است که به کودک احساس شرم از اینکه کار را بد انجام داده است ندهید. سعی کنید حتی اگر کودک خراب‌کاری هم کرد به رویش نیاورید و او را بخاطر تلاشش ستایش کنید.
۶- ساختن یک روتین و روال ثابت و واضح، شاه‌کلید ساخت رفتار مسئولانه تلقی می‌شود!
بیشک وجود یک ساختار منظم که وظیفه هرشخص را به وضوح مشخص می‌کند، می‌تواند گامی موثر در جهت رشد رفتار مسئولانه تلقی شود. زمانی که در سیستم حاکم بر خانه، هر یک از اعضا وظیفه‌ی مشخصی دارند کودک می‌تواند وظایفش را پیش‌بینی و اجرا کند. مثلا در یک خانواده‌ی با ساختار، کودک می‌داند که وقتی ظهر از مدرسه به خانه آمد باید ابتدا دوش بگیرد و سپس ناهار بخورد. وقتی سر ساعت یکسانی این روتین تکرار شود دیگر انجام وظایف برای کودک سخت نیست و او می‌داند که مثل سایر اعضای خانواده باید آنها را انجام دهد.
پس به عنوان آخرین راهکار طلایی برای مسئولیت پذیری کودک، نیاز است که چارچوبی دقیق و مشخص از وظایف و قوانین وضع کنیم. بیشک حضور در محیطی منظم، بسیار به تربیت کودکی مسئولیت‌پذیر کمک خواهد کرد.
اخبار «صبح من» را در بله و ایتا دنبال کنید:
کانال «صبح من» در بله:
https://ble.ir/sobheman
کانال «صبح من» در ایتا:
https://eitaa.com/Sobheman
