نمک از مواد معدنی مهم است که از دیرباز تاکنون نقش بسیار مهمی در زندگی و تمدن بشر داشته و یکی از مهم ترین مواد کاربردی جهان محسوب می شود.
به گزارش صبح من، نمک انواع مختلفی دارد و تخمین زده شده بیش از چهارده هزار مورد استفاده برای انواع آن در زمینه های مختلف مانند کشاورزی، پزشکی و سلامتی، صنایع، پخت و پز و غیره وجود دارد. برای آشنایی با برخی از مهم ترین کاربردهای نمک در زندگی روزمره و صنایع مختلف در ادامه مطلب با ما همراه باشید.
انواع نمک
نمک انواع مختلفی دارد که از ترکیبات متنوعی ایجاد می شوند، به عنوان مثال دریا شامل نمک هایی همچون سدیم کلراید، پتاسیم کلراید، منیزیم کلراید، منیزیم سولفات، پتاسیم برمید و غیره می باشد. در پوسته زمین نیز مواد معدنی فراوان از جمله نمک های کلسیم فلوئورید (فلئوریت)، منیزیم سولفات (نمک اپسوم) و کلسیم کربنات (سنگ آهک) نهفته است. مشهورترین نوع نمک که به طور طبیعی در دریاها و رسوبات زیر زمینی یافت می شود سدیم کلراید یا نمک خوراکی است که نوعی ترکیب شیمیایی یونی با فرمول NaCl است.
نمک خوراکی از کجا می آید؟
نمک خوراکی به طور مستقیم از آب دریا، آب نمک طبیعی یا رسوبات سنگ نمک استخراج می شود. به عنوان مثال بسیاری از رسوبات سنگ نمک در اروپا حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون سال قبل در نتیجه تبخیر دریاهای اولیه از جمله حوضه ای که قسمت های بزرگی از اروپا را پوشانده بود شکل گرفته اند.
به طور کلی سه نوع شیوه استخراج نمک وجود دارد:
- تبخیر خورشیدی
- استخراج سنگ نمک
- استخراج محلول
هر یک از این روش ها از فناوری های خاصی استفاده می کنند و تولید کنندگان نمک بسته به شرایط خاص اقتصادی و موقعیتی مناسب ترین روش را استفاده می کنند.
کاربردهای نمک خوراکی
۱٫ آشپزی و پخت و پز
بدون شک یکی از کاربردهای مهم نمک خوراکی در تهیه غذا و پخت و پز می باشد. در درجه اول بدن ما برای حفظ سلامت خود به نمک نیاز دارد اما خودش نمی تواند آن را تولید کند بنابراین لازم است نیاز روزانه نمک خود را با مصرف غذاهای مختلف تامین کنیم. به علاوه از نمک برای تقویت طعم غذاهای مختلف و همچنین کمک به استخراج هر چه بیشتر سایر طعم ها و بافت ها استفاده می شود، مثلا نمک باعث می شود شکلات طعم شیرین تری داشته باشد به همین دلیل با وجود طعم شور نمک، از آن در تهیه بسیاری از شیرینی ها و کیک ها استفاده می شود.
از کاربردهای دیگر نمک در آشپزی و پخت و پز عبارتند از:
- نگهدارنده مواد غذایی مختلف از طریق نمک سود کردن؛ نمک از رشد میکروب ها جلوگیری و مانع خراب شدن مواد غذایی می شود
- قوام دهنده بسیاری از خوراکی ها مانند نان و پنیر
- کاهش دمای جوش آب؛ هنگامی که یون های نمکی با مولکول های آب تعامل پیدا می کنند با تبخیر راحت تر آن ها باعث می شوند دمای جوش آب کاهش یابد
- کاهش دمای انجماد
- ترفندهای آشپزی؛ مثلا نمک به از بین رفتن بوی بد پیاز از روی دست ها، جلوگیری از چسبیدن مواد غذایی به ظروف و دود کردن آن ها کمک می کند
با این حال انواع مختلف نمک برای آشپزی مناسب نیستند، مثلا گفته شده در سطح اروپا تنها ۷ درصد نمک تولید شده برای مصرف خوراکی می باشد.
۲٫ صنایع شیمیایی
نمک خوراکی در صنایع شیمیایی به عنوان ماده اساسی شناخته شده، شاید کمتر کسی بداند صنایع شیمیایی بزرگ ترین مصرف کنندگان نمک می باشند. نمک ماده اولیه تولید کلر و سود سوز آور می باشد که از الکترولیز نمک به شکل آب نمک به دست می آیند. از کلر به عنوان ماده ضد عفونی کننده بسیار موثر در ساخت بسیاری از محصولات شیمیایی پاک کننده استفاده می شود.
برخی دیگر از موارد استفاده نمک خوراکی در صنعت عبارتند از:
- صنعت تولید خمیر کاغذ و کاغذ؛ برای خمیر سازی و خنثی سازی، شستشو و سفید کردن و پردازش ضایعات کاغذ
- صنعت منسوجات و پارچه؛ شامل برنزه کردن چرم، رنگرزی و سفید کردن
- افزودنی های نفتی
- رنگ سازی
۳٫ تصفیه آب
آب سخت به آب حاوی مواد معدنی نا محلول به خصوص کلسیم و منیزیم گفته می شود. مردم معمولا اثر آب سخت را هنگام تجمع رسوب در کتری یا روی شیرآلات آب مشاهده می کنند. برای رفع مشکلات مربوط به آب سخت می توان از نرم کننده های آب استفاده کرد. این نرم کننده ها بر اساس فرایند تبادل یونی عمل می کنند. در اصل آب از میلیون ها ذره رزین ریز با بار منفی عبور می کند و مواد معدنی سختی همچون کلسیم و منیزیم را به خود جذب می کند. برای از بین بردن این مواد معدنی رزین شسته شده و دوباره استفاده می شود. نمک برای بازسازی رزین های تبادل یونی ضروری است. نرم شدن آب باعث افزایش کارایی و طول عمر دستگاه های انرژی فشرده؟ می شود.
۴٫ ایمن سازی جاده ها
در زمستان برای حفظ امنیت جاده ها و از بین بردن برف و یخ از نمک استفاده می شود. نمک یکی از پر کاربردترین مواد ضد یخ در سراسر دنیا است. دلیل استفاده از نمک برای این منظور در دسترس بودن آن، نگهداری آسان و استفاده آسان، و کمترین اثر آن روی محیط زیست هنگام استفاده درست می باشد. زمانی که نمک روی یخ و برف اعمال می شود دمای انجماد آب کاهش یافته و یخ و برف ذوب می شود.
۵٫ تمیز کننده
از نمک می توان برای پاک کننده استفاده می شود زیرا نه تنها ارزان و موثر است بلکه برای محیط زیست و سلامت عمومی نیز بسیار مناسب بوده و افراد کمتر در معرض مواد شیمیایی مضر قرار می گیرند.
از جمله کاربردهای نمک به عنوان پاک کننده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمیز کردن چربی داخل تابه ها
- از بین بردن لکه های چای یا قهوه از روی لیوان
- رفع بوی غذای سوخته از فر و اجاق گاز با کمک نمک و دارچین
- خاموش کردن شعله های آتش اجاق گاز در مواقع ضروری
- شفاف شدن لباس هایی که رنگ شان کمرنگ شده است
- پاک کردن لکه عرق لباس
- از بین بردن رسوبات آب سخت و تمیز کردن سینک و وان حمام
۶٫ سلامتی بدن
نمک برای سلامتی عمومی بدن، حفظ تعادل الکترولیت ها و واکنش های شیمیایی داخل سلول های بدن ضروری است و ما بدون نمک زنده نخواهیم ماند، اما از آن جا که مصرف بیش از حد سدیم خطرات متعدد از جمله افزایش فشار خون را به دنبال دارد درباره فواید نمک چیزهای زیادی نشنیده ایم.
از فواید و کاربردهای نمک برای سلامتی بدن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آب نمک روش متداول برای پاکسازی دستگاه گوارش و درمان یبوست است، اگرچه این کار باید تحت نظارت پزشک انجام شود
- نمک برای درمان گلو درد مفید است، کافیست مقداری نمک را با آب گرم مخلوط کرده و غرغره کنید
- غرغره کردن نمک و جوش شیرین به ضد عفونی کردن دهان کمک کرده و نفس را تازه کند
- برای تسکین درد ورم پا می توانید پاهای خود را داخل آب نمک بگذارید تا ورم آن کاهش یابد، در واقع نمک به خارج کردن مایعات اضافی بافت های بدن کمک می کند
- از نمک می توان برای تمیز کردن سینوس ها و بینی در دوره سرماخوردگی و درمان گرفتگی بینی استفاده کرد
- برای از بین بردن سلول های مرده پوست و لایه برداری کافیست مقداری نمک دریا را به عسل خام افزوده و روی پوست ماساژ دهید
- ورزشکاران برای درمان دردهای عضلانی و مفصلی از حمام نمک استفاده می کنند.
برخی کاربردهای انواع دیگر نمک
کشاورزی
اکثر کودهای شیمیایی مورد استفاده کشاورزان از نوع نمک هایی همچون آمونیوم کلرید، آمونیوم نیترات، آمونیوم فسفات، پتاسیم کلرید و کودهای NPK (ترکیبی) هستند. کودهای NPK حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم می باشند که از نمک هایی همچون آمونیوم فسفات و پتاسیم کلرید به دست می آیند. به علاوه از نمک های خاصی همچون مس (II) سولفات (کات کبود)، آهن (II) سولفات، کلرید جیوه، آرسنات سدیم و سدیم کلرات به عنوان سموم دفع آفات برای از بین بردن حشرات، آفات، علف های هرز و قارچ ها استفاده می شود.
پزشکی
- از کلسیم سولفات هیدراته در گچ پاریس استفاده می شود که در ترمیم استخوان های شکسته کاربرد دارد
- سولفات آهن ۲ هپتا هیدراته نیز ماده مورد استفاده در قرص آهن می باشد که به عنوان مکمل در بیماران مبتلا به کم خونی تجویز می شود
- پتاسیم کلرید به عنوان جایگزین توسط بیمارانی که نیاز به مصرف نمک کم سدیم دارند مصرف می شود
- منیزیم سولفات هپتا هیدراته یا نمک اپسوم به عنوان ملین کاربرد دارد
- سدیم هیدروژن کربنات در آنتی اسیدها استفاده می شود، این نمک اسید اضافی ترشح شده در معده را خنثی کند
- باریم سولفات برای تهیه مواد خوراکی حاوی باریم برای بیمارانی که نیاز به اشعه ایکس در معده خود دارند استفاده می شود. این نمک برای ظاهر شدن تصویر حاصل از اشعه ایکس اندام های داخلی مانند روده کمک کننده است
- پتاسیم منگنات می تواند باکتری ها را از بین ببرد و به عنوان ماده ضد عفونی کننده کاربرد دارد.
صنایع غذایی
همان طور که قبلا اشاره کردیم از سدیم کلراید به عنوان افزودنی طعم دهنده در مواد غذایی مختلف و همچنین نگهدارنده استفاده می شود.
برخی کاربردهای انواع مختلف نمک در صنایع غذایی عبارتند از:
- مونو سدیم گلوتامات از دیگر افزودنی های غذایی است که برای تقویت طعم غذاها به کار می رود
- کربنات هیدروژن سدیم در پودرهای پخت استفاده می شود و به همراه نمک های اسیدی مانند تارتارات هیدروژن پتاسیم، کلسیم هیدروژن فسفات و سدیم هیدروژن فسفات به حجیم شدن کیک و نان کمک می کند
- نیترات سدیم و بنزوات سدیم از نمک های مورد استفاده برای نگهدارنده مواد غذایی همچون سس گوجه فرنگی، سس فلفل و گوشت می باشند
صنایع مختلف
برخی کاربردهای انواع مختلف نمک در صنایع مختلف عبارتند از:
- سدیم هیپوکلریت نوعی ماده سفید کننده و ضد عفونی کننده است که در برخی مواد پاک کننده استفاده شده است
- برای جلوگیری از پوسیدنی دندان ها فلوئورید قلع (II) به خمیر دندان و آب اضافه می شود
- از نقره برمید در ساخت کاغذ و فیلم عکاسی استفاده می شود
