«صبح من» با نجوم: مردم باستان با توجه به چیدمان مجموعه‌ای از ستارگان که در زمانی از برج پیدا می‌کردند؛ برج‌های دوازده‌گانه را نامگذاری کردند که عبارتند از: برج حمل: (قوچ)، برج ثور: (گاو نر)، برج جوزاء: (دوپیکر)، برج سرطان: (خرچنگ)، برج اسد: (شیر)، برج سنبله: (خوشه)، برج میزان: (ترازو)، برج عقرب: (کژدم)، برج قوس: (کمان)، برج جدی: (بزغاله نر)، برج دلو: (آب کش)، برج حوت: (ماهی).
تفاوت صورت فلکی با برج
به گزارش مجله‌ی خبری «صبح من»، «صورت فلکی» به مجموعه چند ستاره گفته می‌شود که شکلی خاص را در ذهن بیننده القاء می‌کنند، در حالی که «برج» به هر یک از تقسیمات دوازده‌گانه دائره‌البروج اطلاق می‌شود و چون ستاره‌ها به مرور زمان، در حرکتند، بین صورت‌های فلکی و برج‌های تعیین شده، فاصله افتاده است. منجمین ملاک استنباط را از هر جهت به خود بروج می‌دانند، نه به صور آن.
آیا حالات قمر و ستارها و افلاک در کره زمین تأثیر دارد؟
ماه در عصر باستان طالع نیکی‌ها بوده و ستارگان صورت فلکی عقرب به دلیل شباهت تصادفی و ظاهری با عقرب، طالع شرها و هر بار که ماه در راستای این صورت فلکی قرار می‌گرفته مردم می‌ترسیدند که نکند عقرب، ماه را نیش بزند و در نتیجه مشکلی پیش آید.
برخی بر این باورند که همانگونه که ماه بر جزر و مد دریا تأثیر دارد در شرایط خاصی فاصله آن با زمین ممکن است بر روی احوالات انسان نیز تأثیراتی داشته باشد که البته این مطلب مورد استفاده برخی معتقدان به این پدیده، ارتباطی با اثبات قمر در عقرب ندارد.
گروهی نیز معتقدند که ستارگان و سیارات تأثیری در سرنوشت ما ندارند ولی در عین‌حال همه دارای انرژی هستند که می‌توان از آنها استفاده کرد.
شکی نیست که چگونگی قرار گرفتن بعضی از کواکب آسمان – مخصوصاً سیّارات منظومه شمسی- در مدارات خود، در مقایسه با یکدیگر، ممکن است تأثیرات طبیعی یا فراطبیعی در کره زمین داشته باشد؛ مثلًا جزر و مدّ دریاها بر اثر تأثیر جاذبه کره ماه است و هرگاه کره ماه و خورشید در یک سو قرار گیرند (مانند اوائل و اواخر ماه) این جاذبه قویتر و حتّی ممکن است روی پوسته زمین هم تأثیر بگذارد و سبب شکستگیها و زلزله‌هایی شود و به عکس ممکن است بارندگیهای قابل ملاحظهای بر اثر تأثیر کرات آسمانی روی کره زمین و مانند آن صورت گیرد.
ما نمی‌توانیم بدون دلیل معتبر، تأثیر طبیعی و فرا طبیعی اوضاع فلکی را در زندگی و حالات انسان‌ها انکار کنیم؛ چرا که تمام اجزای جهان، یک واحد به هم پیوسته است و در یکدیگر تأثیر دارد.
البته اثبات تأثیر طبیعی و فرا طبیعی اوضاع افلاک در زندگی انسان‌ها در هر مورد و بدون استثنا، سخت است و بدون دلیل معتبر و با خیال، پندار نمیتوان چیزی را اثبات کرد؛ حال اگر از طریق معصومین (ع) مطلبی در این زمینه ثابت شود، همان مقدار که ثابت شده قابل قبول و مورد پذیرش است. مانند پرهیز از مسأله عقد ازدواج در موقع قمر در عقرب.
به تعبیر دیگر، ایام و بلکه هر لحظه از لحظات ما، تحث تأثیر اوضاع فلکی است. همچنانکه موقع طلوع خورشید، اثری وضعی بر روی زمین رخ می‌دهد ساعت بعدی اثر عوض می‌شود و این آثار، واقعی است و تخیلات نیست. لحظه لحظه که به غروب می‌رسیم تأثیرات خورشید بر زمین و موجودات زمین عوض می‌شود.
در حالات خسوف و کسوف، آثاری روی زمین ایجاد می‌شود و تا مدت‌ها روی زمین می‌ماند. این‌ها بر اساس خرافات نیست و حتی دانشمندان معاصر علم نجوم نیز این‌ها را بیان می‌کنند.
پس نمی‌شود اوضاع فلکی را نادیده گرفت و به نحو کلی می‌توان گفت از سوی سیارات و ستارگان آسمان، انرژی‌هایی به کره زمین می‌رسد و ما تحت تأثیر این انرژی‌ها هستیم.
قمر در عقرب در فقه
از نظر فقهایی همچون شهید ثانی و صاحب جواهر منظور از قمر در عقرب، برج عقرب است، نه صورت و منازل منسوب به آن. چنانکه حسن زاده آملی فیلسوف می‌گوید: فقها در معنای قمر در عقرب که در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده، اختلاف‌نظر دارند. از نظر شهید ثانی در شرح لمعه و فاضل هندی در کشف اللثام، مراد از قمر در عقرب، معنای اصطلاحی و تخصصی آن نزد منجمان است که ماه باید به صورت دقیق در برج عقرب قرار گیرد، اما از دیدگاه صاحب جواهر مقصود معنای عرفی آن است؛ یعنی قرار گرفتن ماه در مقابل صورت فلکی عقرب به گونه‌ای که مردم آن را با چشم عادی مشاهده کنند. (حسن‌زاده آملی، دروس معرفه الوقت و القبله، ص۱۶۱-۱۶۳)
از سوی دیگر، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی در کتاب عروه‌الوثقی، روایت مذکور را شامل هر دو معنا می‌داند؛ یعنی هم معنای تخصصی، دقیق و علمی آن، و هم آنچه با چشم قابل دیدن است. حسن‌زاده آملی نظر سید محمدکاظم یزدی را در راستای احتیاط دانسته(حسن‌زاده آملی، دروس معرفه الوقت و القبله، ص۱۶۱-۱۶۳) و در کتاب هزار و یک کلمه گفته که مراد از قمر در عقرب در کتب فقهی، معنای متعارف نزد اهل نجوم و هیئت است و فقط صاحب عروه آن را به صورت مطلق (تخصصی و عرفی) معنا کرده است. (حسن‌زاده آملی، هزار و یک کلمه، ج۶، ص۲۲)
احکام فقهی قمر در عقرب
در کتاب‌های فقهی، برای زمان قمر در عقرب، انجام برخی کارها مکروه (نه حرام) دانسته شده است؛ عقد نکاح، اقدام برای بچه‌دار شدن (انعقاد نطفه)، و دیگری سفر.
فقهای بزرگی مانند: شهید اول، شهید ثانی، صاحب جواهر، سید یزدی انجام کارهای فوق را در زمان قمر در عقرب مکروه دانسته‌اند. (اللمعه الدمشقیه،ص۱۷۳؛ مسالک الأفهام،ج۷، ص۲۱؛ العروه الوثقی(للسید الیزدی)، ج۲، ص۷۹۹)
علت کراهت این کارها نیز، روایاتی است که در این باره وارد شده است. این روایات در کتب معتبر حدیثی مانند کافی، من لایحضره الفقیه، بحارالانوار، وافی و وسائل الشیعه موجود است. مانند روایتی از امام صادق (ع) که در وقتی که قمر در عقرب است، هر کس مسافرت کند یا عقد نکاح نماید، خیر نبیند.(کافی، ج۸، ص۲۷۵؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۶۷)
منظور برج عقرب یا صورت فلکی عقرب است؟
آنچه از اهل بیت (ع) در دوری از برخی امور مانند عقد ازدواج، اقدام برای انعقاد نطفه و سفر، هنگام قمر در عقرب وارد شده است، آیا مراد، بودن قمر (ماه) در خود برج عقرب است و یا در صورت آن؟
اکثر فقها گفته‌اند مراد از قمر در عقرب، برج عقرب است نه صورت و منزل آن.(مسالک الأفهام، ج۷، ص۲۱؛ العروه الوثقی(للسید الیزدی)، ج۲، ص۷۹۹)
این سؤال و جواب فقهی را به بیان ساده‌تر توضیح دهیم و آن اینکه کره ماه در هر یک از این صورت‌های دوازده‌گانه (حمل، ثور، جوزاء، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت)، یک دوازدهم طول ماه قمری قرار می‌گیرد.(حدود ۲ روز و ۱۱ ساعت)
به عنوان مثال، در هر ماه قمری، کره ماه (قمر) حدود دو روز و نیم در برج و صورت فلکی عقرب خواهد بود.
بین «برج» و «صورت فلکی» فاصله وجود دارد لذا این سؤال مهم پیش می‌آید که منظور از کراهت سفر و ازدواج در زمانی که قمر در صورت فلکی عقرب است یا این که قمر در برج عقرب است؟
اکثر فقها گفته‌اند منظور برج عقرب است و برخی گفته‌اند مراد صورت فلکی عقرب است و به نظر می‌رسد حق با اکثریت فقهاست، ولی احتیاطا اگر هر دو لحاظ شود بهتر است چنانکه استاد علامه حسن زاده آملی هم نظرش بر احتیاط بوده است. یعنی بنا بر احتیا در آن حدود سه روز آن کارها انجام نشود.
موافقان و مخالفان تاثیر ماه بر روی زمین
علامه طباطبایی معتقد است از لحاظ عقل، دلیلی بر اثبات یا انکار بدیُمن یا خوش‌یمن بودن روز یا زمان خاصی در دست نیست، و روایات در این باره هم گرچه فراوان است، اما بیشتر آنها به دلیل مرسل بودن یا مرسل بودن یا مرفوع بودن، ضعیف هستند. (المیزان، ج۱۹، صص۷۱و۷۲) از نظر وی خود روز یا زمان نمی‌تواند وصف بدیمن یا خوش‌یمن داشته باشد، و روایاتی که دلالت بر چنین مطلبی داشته باشند حمل بر تقیه می‌شوند یا کنار گذاشته می‌شوند.(المیزان، ج۱۹، ص۷۵)
علامه طباطبایی درباره قمر در عقرب و تأثیر اوضاع و احوال ستارگان بر حوادث زمینی نیز بر آن است که چنین امری به‌لحاظ عقلی قابل اثبات یا انکار نیست؛ البته وی اصل ارتباط حوادث زمینی با اوضاع ستارگان آسمانی را انکار نکرده و آن را مخالف ضروریات دینی نیز ندانسته است.(المیزان، ج۱۹،ص۷۵) به گفته او روایت منقول از امام صادق(ع) و امثال آن ممکن است حمل بر تقیه شود و ممکن است مراد این باشد که اوضاع و احوال ستارگان زمینه‌ساز (نه علت) حوادث خاصی در زمین هستند. (المیزان، ج۱۹،ص۷۶)
از نظر آیت‌الله جوادی آملی نیز نحس بودن ذاتی روز یا زمانی خاص صحیح نیست، اما منع روایات از عقد ازدواج یا مسافرت هنگام قمر در عقرب برحق است؛ زیرا حوادث جهان می‌تواند در زندگی انسان مؤثر باشد.(تفسیر تسنیم، ج۱۵، ص۵۱۸ و ۵۱۹)
حکم فقها درباره قمر در عقرب
اکثر فقها نظرشان بر کراهت انجام عقد ازدواج، سفر و انعقاد نطفه است و بهتر است اون حدود ۳ روز را احتیاط کرد و بعد از زمان قمر در عقرب انجام شود. هرچند موضوع قمر در عقرب امری است که بر طبق آن فتوا داده شده است ولی باید در نظر داشت که فتوا ویژه موارد سفر و ازدواج است که در روایات ذکر شده، و علاوه بر این، حکمی که به آن فتوا داده شده کراهت است، نه حرمت.
مقام معظم رهبری: در ایام قمر در عقرب، اجرای صیغه عقد نکاح، کراهت دارد، اما برگزاری مراسم اشکال ندارد. همچنین در پاسخ به سوالی‌که آیا باید به روزهای قمردر عقرب اهمیت داد و از انجام کارهایی که در این مورد نهی شده پرهیزکرد؟ فرمودند: مانعی ندارد.
آیت‌الله العظمی سیستانی: عقد در ایام قمر در عقرب کراهت دارد.
آیت‌الله العظمی حسین نوری‌همدانی: بر حسب روایات معتبره باید از انجام کارهای اساسی علی الخصوص تزویج و انعقاد نطفه در زمانی که قمر در برج عقرب است اجتناب شود.
نتیجه
با این که در روایات توصیه شده که در زمان قمر در عقرب برخی کارها انجام نشود؛ اما در روایاتی هم توصیه شده که به روزهای نحس و حرکات و صور فلکی بیش از حد اعتنا نشود.
اینگونه روایات در مقام بیان علّت تامّه نیست، بلکه در مقام بیان اقتضای امکان و احتمال است، لذا فقهاء، سفر و اجرای صیغه ازدواج را در هنگامی که قمر (ماه) در برج عقرب باشد، حمل بر کراهت کرده‌اند.(تحریرالوسیله، ج۲، ص ۲۳۸)
بنابراین اگر ضرورتی برای انجام این امور در آن روزها وجود ندارد بهتر است احتیاط کرده و انجام نداد اما اگر ضرورتی ایجاد شد انجامش مانعی ندارد و بر طبق روایات با توکل بر خدا، دعا و صدقه دادن تاثیرات منفی و ضرر احتمالی را دفع نمود.
