بررسی علل مختلف خواب رفتن دست و پا

«صبح من» با پزشکی: خواب رفتن دست و پا، که به علت علمی آن پارستزیا (Paresthesia) نیز گفته می‌شود، حالتی است که با سوزش، گزگز و سردی دست و پاها همراه است و به دلیل کاهش حساسیت در این اعضا ایجاد می‌شود. این حالت ممکن است در طول روز یا شب اتفاق بیفتد.

برخی از عواملی که ممکن است باعث خواب رفتن دست و پا شوند، شامل فشار روی اعصاب، کمبود ویتامین‌ها، بیماری عروقی، بیماری‌های شناختی مانند افسردگی و اضطراب، بیماری‌های عصبی، استرس و فشار روحی و … هستند.

به گزارش صبح من، برای درمان خواب رفتن دست و پا، ابتدا باید عامل ایجاد کننده آن تشخیص داده شود. در صورتی که علت آن کمبود ویتامین‌ها باشد، مصرف مکمل‌های ویتامینی ممکن است مفید باشد. همچنین، تغییر در فعالیت‌های روزمره و اصلاح شیوه زندگی می‌تواند بهبود حالت بیماری را به همراه داشته باشد. در صورتی که خواب رفتن دست و پا به علت بیماری عروقی، بیماری‌های شناختی یا بیماری‌های عصبی باشد، باید با پزشک متخصص مشورت شود و درمان مربوطه را انجام داد.

شاید تاکنون برای شما هم پیش آمده باشد که پس از نشستن یا ایستادن طولانی، دست یا پایتان بی‌حس و سوزن سوزن شود. معمولا با تکان دادن عضو درگیر یا چند قدم راه رفتن، این حالت بعد از چند دقیقه از بین می‌رود و در انجام فعالیت‌های روزمره اختلالی ایجاد نمی‌کند.

خواب رفتگی خفیف به صورت مکرر اتفاق نمی‌افتد و خیلی زود از بین می‌رود و نباید نگرانی ایجاد کند، اما اگر اخیرا این حالت‌ها را با فاصله‌ی زمانی کم و به طور مداوم تجربه می‌کنید، این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.

چرا دست و پا خواب می‌رود؟

خواب رفتن دست و پا دلایل مختلفی دارد، اما می‌توان این دلایل را به دو گروه کلی تقسیم کرد.

۱- فشار به عصب دست و پا:

به معنای ورود فشار به دست و پا است که می‌تواند منجر به اختلال در خونرسانی به این عضو شود. این اختلال ممکن است به دلیل فشار زیاد بر روی عصب از طریق بافت‌های اطراف یا به دلیل شرایط دیگری ایجاد شود. این حالت در بسیاری از مناطق بدن، مانند دست‌ها و پا‌ها، رخ می‌دهد و ممکن است با سوزش، بی حسی، خواب آلودگی یا درد همراه باشد.

این حالت‌ها در شرایط زیر ایجاد می‌شوند:

وقتی دست را در زیر سر دراز کرده و به عصب‌های دست فشار وارد شود، در نتیجه هنگام بیدار شدن متوجه می‌شوید که مچ دست درد می‌کند یا حتی دست شما خوابیده است. این حالت در خواب رفتن دست در اکثر موارد رخ می‌دهد.

فشار بر روی عصبی که در ستون فقرات تحتانی قرار دارد، می‌تواند سبب خواب رفتن ساق پا شود. در صورتی که پای خود را به مدت طولانی روی پای دیگر قرار دهید یا آن را تحت فشار قرار دهید، با خواب رفتن ساق پا مواجه خواهید شد.

احتباس مایعات در بدن هم می‌تواند سبب خواب رفتن دست و پا شود. تجمع مایعات در بدن به علت‌های مختلفی مانند مصرف زیاد نمک و تغییر سطح هورمون در دوران قاعدگی ایجاد می‌شود. در صورتی که بخشی از بدن به دلیل این احتباس مایعات متورم شود، گردش خون در آن ناحیه مختل می‌شود و به دنبال آن مورموری و بی حسی رخ می‌دهد.

در برخی موارد، این حالت‌ها می‌توانند نشانه بیماری‌های جدی باشند. به‌عنوان مثال، فشار به عصب دست و پا می‌تواند نشانه بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، بیماری‌های عصبی مرکزی، بیماری‌های عروقی، عفونت‌ها، تروماها و تشنج‌ها باشد. همچنین، خواب رفتن دست و پا ممکن است نشانه بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های عروقی، بیماری‌های عصبی، بیماری‌های دیابتی و بیماری‌های مرتبط با احتباس مایعات باشد. بنابراین، در صورتی که این حالت‌ها برای شما مداوم باشد و با علائم دیگر همراه باشد، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا علت آن را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.

۲- محیطی به دلیل بیماری، کمبود ویتامین یا عوامل دیگر است

تمامی اعصابی که خارج از مغز و نخاع قرار دارند، به عنوان اعصاب محیطی شناخته می‌شوند. این اعصاب از دست‌ها، پاها و تا کف پاها کشیده می‌شوند. در صورتی که اعصاب محیطی آسیب ببینند، بی‌حسی و مورموری ایجاد می‌شود. بیماری شایع‌ترین نوع آسیب عصبی محیطی که پیرامونی یا نوروپاتی محیطی نامیده می‌شود. به جز مواردی که آسیب عصبی ارثی است، کمبود ویتامین‌ها، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های عفونی و دیگر عوامل هم می‌توانند منجر به آسیب اعصاب محیطی شوند.

در انواع اکتسابی، خواب رفتن دست یا پا قابل پیشگیری و درمان است. اگر درمان به موقع انجام نشود و با گذشت زمان، این آسیب بیشتر شود، ممکن است غیر قابل برگشت باشد. در ادامه، درباره بیماری‌های مختلفی صحبت خواهیم کرد که خواب رفتن دست و پا می‌تواند نشانه ابتلا به آن‌ها باشد.

خواب رفتن دست و پا ممکن است نشانه بیماری‌های مختلفی باشد، از جمله نوروپاتی محیطی که با نشانه‌های خواب رفتن دست و پا و مورموری همراه است. این بیماری به دلایل زیر ایجاد می‌شود:

سندرم تونل کارپال

یک بیماری است که در برخی موارد به دلیل التهاب، شکستگی‌های بازو، کوفتگی، ضربه‌های دیدگی یا استفاده بیش از حد از دست و یا علل دیگری مانند تصادفات باعث گیرافتادگی کانال‌های عصبی می‌شود. این بیماری معمولا در کانال آرنج و یا کف دست ایجاد می‌شود و با علائمی مانند خواب رفتگی و بی‌حسی همراه است. سندرم تونل کارپال به دلیل گیرافتادگی عصب مدین، یکی از عصب‌های مهم دست که در انگشتان شست، اشاره، انگشت سوم و چهارم دست قرار دارد، ایجاد می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که عصب مدین در مچ دست تحت فشار قرار گیرد و ابتدا سبب بی‌حسی شده و در صورت ادامه یافتن باعث ضعف عضلات نیز خواهد شد.

تأثیر اختلالات ژنتیکی خاص

این اختلالات می‌تواند افراد مبتلا را در معرض آسیب‌های عصبی همراه با فشرده‌سازی اعصاب و بی‌حسی قرار دهد و باعث مشکلاتی در فعالیت‌های روزمره و بیدار شدن از خواب برای آنان شود. یکی از این اختلالات، نوروپاتی ارثی همراه با استعداد فلج فشاری (HNPP) است که به صورت اتوزومال غالب (Autosomal dominant) انتقال پذیر است و سابقه خانوادگی بسیار متداولی دارد.

بیماری دیابت

در برخی موارد می‌تواند باعث درگیری سیستم عصبی شده و باعث بی‌حسی و گزگز دست شود. یکی از شایع‌ترین علل بی‌حسی ناشی از بیماری دیابت است که به دلیل قند بالا و آسیبی که به عروق خونی عصب محیطی و اثر مستقیم سمی قند بر اعصاب محیطی و اکسون عصب‌ها، ابتدا بی‌حسی و گزگز در پا شروع می‌شود و سپس به دست‌ها می‌رسد. اگر در مراحل بعدی پیشرفت کند، این بیماری می‌تواند اعضای دیگری از جمله چشم و کلیه را نیز درگیر کند و در چنین شرایطی درمان بیماری دیابت باید با رعایت اصول انجام شود. افرادی که دیابت دارند، بیشتر دچار پلی نوروپاتی از نوع حسی و حرکتی می‌شوند و دیابت می‌تواند عصب‌های کرانیال را نیز تحت فشار قرار دهد، بنابراین بیماران دیابتی بیش از دیگر افراد مستعد ابتلا به پلی نوروپاتی هستند. دیابت می‌تواند انواع و اقسام بیماری‌های عصب محیطی را در فرد ایجاد کند که خروجی آن می‌تواند با بی‌حسی، گزگز و خواب رفتگی دست باشد.

ویتامین‌های گروه ب (B1، B6، B12)، پتاسیم و منیزیم

برای سلامت اعصاب بسیار مهم و ضروری هستند. در صورتی که فردی این ویتامین‌ها را در رژیم غذایی به میزان کافی دریافت نکند و از مکمل‌های غذایی استفاده نکند، با سردی دست و پا و مورمور شدن آن‌ها روبرو خواهد شد. افراد زیر بیشتر در معرض این آسیب هستند:

• کسانی که فقرآهن و کم خونی دارند. (گزگز دست و پا و کم خونی مرتبط هستند.)
• کسانی که رژیم غذایی گیاهی دارند.
• خانم‌های باردار
• افراد بالای ۵۰ سال
• کسانی که دچار اختلالات گوارشی خاصی مثل بیماری سلیاک یا بیماری روده‌ی التهابی (IBD) هستند.

مصرف الکل باعث کمبود تیامین (Thiamine) یا همان ویتامین B1 می‌شود. در افراد الکلی به دلیل رژیم غذایی نامناسب، کمبود ویتامین‌های مهم بدن هم کم‌کم بروز می‌کند و باعث بروز نوروپاتی محیطی می‌شود. البته اعتیاد به الکل به خودی خود نیز باعث آسیب‌های عصبی می‌شود که حتی به عنوان یک بیماری مستقل به نام نوروپاتی الکلی شناخته می‌شود.

ام اس

سیستم ایمنی بدن معمولاً برای محافظت از بدن از مهاجمان خارجی استفاده می‌شود. اما در صورت بروز یک بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های بدن حمله می‌کند. ام اس (Multiple Sclerosis) یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به محافظ اعصاب (میلین) حمله می‌کند. از نخستین نشانه‌های ابتلا به این بیماری می‌توان به بی‌حسی و مورمور شدن اشاره کرد. این نشانه‌ها معمولاً روی صورت تأثیر می‌گذارند. اما شدت و محل ضایعات نخاعی که با ام‌اس رخ می‌دهند، ممکن است برای فرد مبتلا بی‌حسی و مورمور شدن دست‌ها و پاها را نیز به همراه داشته باشد.

عوارض برخی داروها

انواع مختلفی از داروها ممکن است باعث آسیب عصبی شوند، که می‌تواند باعث شود احساس سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی در دست یا پا ایجاد شود. داروهایی مانند داروهای سرطان (شیمی درمانی)، داروهای HIV یا ایدز، داروهای فشار خون بالا، داروهای سل و برخی عفونت‌ها ممکن است باعث ضعف یا بی حسی در دست و پا شوند. در صورتی که با مصرف داروی خاصی دچار این حالات شدید، حتماً باید با مشاوره دارویی تلفنی در این زمینه مشورت کنید.

اختلال‌های نخاعی یا ستون فقرات (ستون مهره‌ها)

در برخی موارد ممکن است باعث بی‌حسی و گزگز دست و یا پا شوند. در صورت صدمه دیدن نخاع یا وجود کیست در نخاع (سیرینکس)، این علائم ظاهر می‌شود.

راه‌های درمان

برای بی‌حسی و گزگز دست بستگی به علت اصلی آن دارد. برای درمان این علائم، در ابتدا باید ریشه بی‌حسی‌ها تشخیص داده شده و درمان شود. به عنوان مثال، در صورت وجود سندروم تونل کارپال، نیازی به درمان کلی نیست و از درمان‌های علامتی مانند داروهای مخصوص استفاده می‌شود که سبب کاهش درد می‌شوند. اما در صورتی که بخواهیم به صورت اصلی درد را درمان کنیم، باید علت اصلی این بی حسی را بیابیم.

در صورتی که علت گزگز و خواب رفتگی دست به دلیل گرفتگی تونل کارپال باشد، به بیمار استفاده از مچ بند‌های مخصوص توصیه می‌شود و در صورت عدم بهبودی می‌توان با جراحی که برشی بر روی تونل کارپال صورت می‌گیرد، فشار روی عصب را کاهش داد. همچنین، اگر فرد در اثر گرفتگی و گیر افتادگی کانال آرنج دچار گزگز بی‌حسی دست ‌شده باشد، می‌توان با استراحت دادن به اندام، تزریق و درنهایت با جراحی‌ این عصب تحت فشار را آزاد کرد.

همچنین، دیسک کمری و گردنی ممکن است علت اصلی گزگز دست باشد که با تغییر در سبک زندگی و اصلاح آن و یا تقویت عضلات، در بسیاری از موارد می‌توان درد را برطرف کرد. اما در صورت وجود علائم شدیدتر، تنها با جراحی می‌توان این بیماری را درمان کرد.

همچنین، به دلیل کمبود برخی عناصر معدنی و ویتامین‌ها، ممکن است به گزگز دست دچار شویم. در چنین شرایطی، با شناخت و اصلاح کمبود این ویتامین‌ها و مواد معدنی، می‌توان گزگز دست را برطرف کرد. اما در برخی موارد، علت بروز خواب رفتگی ممکن است بیماری دیابت باشد که در چنین شرایطی، درمان خاصی بر اساس هر بیماری صورت می‌گیرد. بنابراین، برای درمان صحیح، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.