«صبح من» با پزشکی: یک پنجم یا حدود ۲۰ درصد سرطان‌ها در جهان ناشی از ویروس‌ها هستند، اما میان عفونت اولیه با این ویروس‌ها و ایجاد سرطان فاصله زمانی زیادی وجود دارد. این ویروس‌ها تا مدت‌ها پس از عفونت اولیه باعث ایجاد سرطان در افراد نمی‌شوند. این ویروس‌ها در این مدت به سلول‌هایی که تصرف کرده‌اند می‌آموزند که چگونه از فرآیند طبیعی مرگ سلولی بگریزند. این راهبرد سلول‌های تغییریافته را در مسیر تغییر ژنتیکی دیگر قرار می‌دهد که می‌توانند چند سال بعد باعث سرطان تمام‌عیار شوند.
به گزارش صبح من، از طرف دیگر اینکه برخی از سرطان‌ها ناشی از ویروس‌ها هستند، امکان استفاده شیوه‌های بالقوه‌ای را برای درمان و پیشگیری از آنها مطرح می‌کند.
۲۲ خانواده ویروسی
همه ویروس‌های شناخته‌شده را می‌توان در ۲۲ خانواده جداگانه قرار داد. پنج خانواده از این خانواده‌ها را «پایدار» (persisting) می‌نامند، زیرا هنگامی یک شخص را آلوده می‌کنند، ویروس برای تمام عمر در بدن باقی می‌ماند. یک مثال از این ویروس‌ها ویروس هرپس (HSV) است که باعث آبله‌مرغان در کودکان می‌شود و می‌تواند دوباره در سال‌های بالاتر زندگی به صورت بیماری پوستی زونا ظهور کند. این توانایی برای بقا برا مدتی طولانی به انتشار این ویروس از شخصی به شخص دیگر کمک می‌کند.
هفت ویروس شناخته‌شده عامل سرطان
هفت ویروس شناخته‌شده وجود دارند که باعث سرطان می‌شوند. پنج ویروس از اعضای خانواده ویروس‌های پایدار (persistent viruses) هستند که عفونت‌های درازمدت در افراد ایجاد می‌کنند.
پاپیلوماویروس انسانی یا HPV که علت شناخته‌شده سرطان گردن یا دهانه رحم است در خانواده پاپیلوما قرار می‌گیرد. ویروس اپشتین بار که باعث لنفوم یا سرطان لنفاوی نوع «هوچکینی» می‌شود و ویروس مربوط به «سارکوم کاپوسی» (نوعی سرطان سلول‌های عروقی) هر دو در خانواده هرپس قرار می‌گیرند. ویروس لنفوتروپیک T انسانی (HTLV) که باعث نوع سرطان خون یا لوسمی می‌شود در خانواده «رتروویروس‌ها» «ویروس‌های پسگرد» قرار می‌گیرد. ویروس پولیوم سلول مرکل که باعث «کارسینوم سلول مرکل» (نوع نادری از سرطان در غدد درون‌ریز پوست) می‌شود.
همه این پنج ویروس حاوی رمز ژنتیکی برای یک یا شمار بیشتری پروتئین هستند که به سلول‌ها آموزش می‌دهد چگونه از مرگ سلولی بگریزند و به این ترتیب عملاً آنها را نامیرا می‌کند و رشد سلولی را برمی‌انگیزد. سلول‌های سرطانی که از این ویروس‌های سرطان‌زا (ویروس انکوژنیک) ایجاد می‌شوند، حاوی همه اطلاعات ژنتیکی ویروس‌های اولیه هستند، حتی اگر این سرطان‌زایی سال‌ها پس از عفونت اولیه رخ دهد. البته تنها درصد اندکی از افرادی که با یکی از این پنج ویروس سرطان‌زا دچار عفونت می‌شوند، نهایتاً به سرطان تمام‌عیار ناشی از آنها مبتلا می‌شوند.
دو ویروس دیگر یعنی ویروس هپاتیت B از خانواده هپادنا و ویروس هپاتیت C از خانواده فلاوی اندکی متفاوت هستند. اغلب افراد مبتلاشده به یکی از این دو ویروس می‌توانند از طریق دستگاه ایمنی خودشان با آنها بجنگند و ویروس را حذف کنند.
اما در افرادی که دستگاه ایمنی نمی‌تواند از پس عفونت با این دو ویروس برآید، عفونت‌های درازمدت با آنها اغلب باعث آسیب گسترده کبدی می‌شود. این افراد در معرض خطر دچار شدن به نوعی از سرطان کبد به نام «کارسینوم سلول کبدی» هستند، زیرا تلاش بدن برای ترمیم بافت آسیب‌دیده کبدی احتمال جهش‌های ژنتیکی مربوط به سرطان را بالا می‌برد. این ویروس‌ها مانند پنج ویروس دیگر سرطان‌زایی که در بالا ذکر شد، خودشان به سلول‌های کبدی نامیرا شدن را نمی‌آموزند یا در آنها تغییر شکل ایجاد نمی‌کنند.
مرگ‌های فراوان ناشی از سرطان‌های ویروسی
سرطان‌های ناشی از ویروس‌ها تهدیدهایی جدی برای سلامت ایجاد می‌کنند. برای مثال کارسینوم سلول کبدی هر سال باعث مرگ حدود ۸۰۰۰۰۰ نفر در سال می‌شود که آن را سومین سرطان مرگبار در جهان می‌کند. حدود سه‌چهارم از افراد درگذشته به علت سرطان کبد در گذشته دچار عفونت با ویروس هپاتیت بوده‌اند.
HPV به همان اندازه خطرناک است. سرطان گردن رحم باعث کشته شدن ۳۱۱۰۰۰ نفر در سال در سراسر جهان می‌شود که آن را به مرگبارترین سرطان در زنان تا همین اواخر بدل می‌کند؛ اما HPV فقط زنان را در معرض خطر قرار نمی‌دهد، شمار مشابهی از افراد در هر سال به علت سرطان‌های معقد و گلوی ناشی از HPV در هر سال می‌میرند.
واکسن‌هایی برای پیشگیری از سرطان
نخستین واکسن برای محافظت در برابر عفونت HPV و سرطان‌های مربوط به آن در سال ۲۰۰۶ تصویب شد. معلوم شد که این واکسن در پیشگیری از هر دوی عفونت‌های HPV و در پیامد آن سرطان گردن رحم بسیار موثر است.
واکسن‌های HPV در حال حاضر در سراسر جهان در دسترس هستند. واکسن HPV بی‌خطر است و عوارض جانبی بسیار اندکی دارد. این واکسن برای کودکان از سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی توصیه می‌شود. اثرات محافظتی این واکسن فراتر از ۱۰ سال ادامه پیدا می‌کند و دوزهای واکسن یادآور هم در دسترس هستند.
افراد در سنین بالاتر- به طور معمول تا ۲۶ سال نیز می‌توانند واکسن HPV دریافت کنند. این واکسن با پیشگیری از عفونت از همان ابتدای کار از ایجاد سرطان‌های بعدی ناشی از عفونت ویروسی هم جلوگیری می‌کند.
واکسن هپاتیت B به طور مشابهی در یک دوره طولانی‌تر موفق بوده‌اند. واکسن هپاتیت B که در سال ۱۹۸۶ در اختیار قرار گرفت، به عنوان نخستین واکسن ضد سرطان شناخته شد. از آن هنگام، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان این واکسن را دریافت کرده‌اند. ایمن و بی‌خطر بودن این واکسن هم ثابت شده است.
