«صبح من» با پزشکی: افزایش تعداد دفعات ادرار، ورم پا یا گرفتگی عضلات در شب جزء علائمی هستند که ممکن است از ابتلا شدن به بیماری پروتئینوری یا دفع پروتئین از کلیه خبر دهند. پروتئینوری یک بیماری نسبتا خطرناک است که به نوعی نشانه آسیب یا نارسایی کلیه است. در این مقاله به عوارض و راه‌های درمان بیماری پروتئینوری اشاره خواهیم کرد؛ با صبح من همراه باشید.
پروتئینوری یا دفع پروتئین از کلیه چیست؟
کلیه‌ها در بدن ما روزانه حدود یک الی دو لیتر ادرار تولید و از بدن خارج می‌کنند. شاید بتوان گفت مهمترین وظیفه کلیه‌ها در بدن حذف مواد زائد از خون و در عین حال نگه داشتن مواد ضروری مانند پروتئین‌ها و گلوکز (سوخت اصلی سلول‌های بدن و مغز) است. در واقع، کلیه‌ها اجازه دفع پروتئین و گلوکز به داخل ادرار را نمی‌دهند. حال اگر کلیه‌ها این توانایی خود را از دست بدهند، مقداری پروتئین به ادرار نفوذ کرده و همراه آن دفع می‌گردد که به این شرایط اصطلاحا «پروتئینوری» یا «دفع پروتئین از ادرار» و یا «پروتئین در ادرار» گفته می‌شود.
آلبومین نام پروتئینی در خون است که در انجام وظایف بی‌شماری از جمله حمل و نقل مواد مختلف در داخل خون نقش دارد. آلبومین فراوان‌ترین پروتئین خون به حساب می‌آید که در حالت طبیعی به مقدار بسیار کمی به داخل ادرار ترشح می‌شود. با این حال، در صورت بروز پروتئینوری این مقدار کم به یک میزان آسیب‌زا برای بدن تبدیل خواهد شد.
علت دفع پروتئین از کلیه
دفع پروتئین کلیه از علائم بیماری نارسایی کلیه است و علت دفع پروتئین کلیه به این بیماری برمی‌گردد. در مراحل ابتدایی بیماری نارسایی کلیوی مزمن، علائم پروتئینوری چندان بروز نخواهند کرد چرا که کلیه‌ها در افزایش عملکرد خود در دفع مواد زائد بدن تطابق و تکامل بسیار خوبی دارند. به مرور زمان، به ویژه اگر نارسایی کلیه همراه با فشار خون طولانی مدت یا دیابت نوع یک و دو همراه شود، آسیب به ساختار و عملکرد کلیه آغاز شده و تغییرات غیر قابل برگشتی بر جای خواهد گذاشت.
در این حالت، فیلترهای اختصاصی کلیه برای جدا کردن مواد مختلف از خون و دفع آنها به داخل ادرار از بین رفته و آلبومین و سایر پروتئین‌ها بدون غربال شدن وارد ادرار می‌شوند و در نتیجه، دفع پروتئین از کلیه صورت می‌گیرد.
عوارض دفع پروتئین از کلیه
با دفع پروتئین کلیه، میزان پروتئین در خون کاهش پیدا می‌کند. پروتئین‌ها بلاک‌های سازنده عضلات هستند و در سلامت استخوان‌ها نقش مهمی دارند. پروتئین‌ها همچنین برای اکسیژن رسانی به خون ضروری هستند. با خارج شدن پروتئین از طریق ادرار، بدن از این خواص و سایر خواص بی‌‌شمار پروتئین برای سلامتی، بی بهره خواهد ماند و دچار آسیب می‌شود.
کمبود پروتئین در خون در مراحل ابتدایی از طریق آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود و از علائم بالینی مهم برای بیمار محسوب می‌شود. ذرات پروتئین در خون باعث نگه داشتن مولکول‌های آب در کنار خود می‌شوند و در صورتی که سطح پروتئین‌های خون به دلیل دفع آنها در ادرار کاهش پیدا کند، آب از داخل رگ‌ها خارج شده و در درون بافت‌های اطراف تجمع پیدا می‌کند.
بنابراین، پف کردن اندام‌ها و قسمت‌های مختلف بدن به دنبال جمع شدن آب در بافت‌ها که ادما (edema) نامیده می‌شود، یک علامت مهم برای بیمار و پزشک اوست که شک به بیماری کلیه و پروتئینوری را تقویت می‌کند. ادم از پاها شروع شده ولی به تدریج با پیشرفت نارسایی کلیه و دفع پروتئین بیشتر، کل بدن را درگیر می‌کند. اگر دفع پروتئین از حد مشخصی در روز فراتر رود (بیشتر از ۳ تا ۳٫۵ گرم در روز)، به آن سندرم نفروتیک گفته می‌شود. با توجه به نقش پروتئین در انعقاد خون و شرکت در ایمن سازی بدن، سندرم نفروتیک با دفع این پروتئین موجب خونریزی و ابتلای بیمار به عفونت‌های مختلف می‌شود.
علت بروز پروتئینوری یا دفع پروتئین
هر عاملی که موجب تخریب فیلترهای کلیه و اختلال در کار آنها شود، می‌تواند علت بروز بیماری دفع پروتئین از کلیه یا پروتئینوری باشد. البته باید توجه داشت که اگر رژیم غذایی حاوی پروتئین زیادی باشد، دفع پروتئین از ادرار هم متقابلا افزایش خواهد یافت اما این موضوع معمولا علت پروتئینوری بیماران نیست. مبتلایان به بیماری‌های زیر بیشتر در معرض بروز پروتئینوری قرار دارند:
فشار خون بالا: دفع پروتئین از کلیه در افراد مبتلا به فشار خون بالا بیشتر رخ داده و یکی از اولین علائم نارسایی کلیه است.
دیابت: هر دو نوع دیابت یک و دو به دلیل تاثیرات منفی خود بر عروق ریز و فیلترهای کلیه باعث خروج آلبومین از خون و پروتئینوری می‌شوند.
اختلالات وابسته به سیستم ایمنی: سیستم ایمنی در برخی از بیماری‌ها به اشتباه به بافت‌های خودی حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. یکی از شایع‌ترین هدف‌ها برای اختلالات وابسته به سیستم ایمنی، کلیه و غشا‌های فیلتر کلیوی هستند که متاثر از حمله سیستم ایمنی، تخریب شده و عملکرد خود را از دست می‌دهند.
بیماری لوپوس شایع‌ترین و مهمترین بیماری اختلال وابسته به سیستم ایمنی آسیب زننده به کلیه است که موجب پروتئینوری قابل توجهی می‌شود.
بیماری‌های عفونی و سموم: این بیماری‌ها نیز از طریق آسیب بافتی به کلیه علتی برای پروتئینوری بیماران هستند.
علاوه بر این‌ها، برخی بیماری‌ها و داروها هستند که به وجود آمدن پروتئینوری از طریق آنها چندان رواج ندارد اما از اهمیت بالینی بالاتری برخوردار هستند:
- سرطان سلول‌های پلاسما یا مولتیپل میلوما
- مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی
- تجزیه سلول‌های خونی (همولیز) یا سلول‌های عضلانی
- مصرف داروهای زیان آور برای کلیه مانند برخی از آنتی بیوتیک‌ها
- فاکتورهای خطر پروتئینوری
- دفع پروتیین کلیه می‌تواند در هر کسی رخ دهد اما افراد گروه‌های زیر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند:
- افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند.
- افراد بالای ۶۵ سال.
- افراد با سابقه خانوادگی بیماری‌های کلیوی.
آفریقایی آمریکایی‌ها، بومی‌های آمریکایی، اسپانیایی‌ها، افرادی که تبار آنها به اقیانوس آرام برمی‌گردد.
متداول‌ترین علائم دفع پروتئین از کلیه و پروتئینوری
همانطور که عنوان شد، متاسفانه در شروع مشکلات کلیه، علائم دفع پروتئین کلیه و پروتئینوری معمولا ظاهر نخواهند شد و کلیه با وجود آسیب دیدن مانع بروز علائم می‌شود. با این حال، در صورتی که آسیب کلیه به مراحل جدی‌تر رسید ممکن است پروتئینوری با علائم زیر بروز کند:
- ادرار مکرر
- تنگی نفس
- خستگی
- تهوع و استفراغ
- تورم در صورت، شکم، پا و بخصوص مچ پا
- کم شدن اشتها
- گرفتگی عضلات در شب
- پف کردن اطراف چشم به خصوص در صبح
- کف شدید یا حباب در ادرار
در صورت تجربه هرکدام از این علائم دفع پروتئین کلیه بویژه کف زیاد در ادرار و تورم پا حتما به پزشک مراجعه نمایید.
درمان دفع پروتیین از کلیه
مراحل درمان پروتیئنوری کاملا به علت دفع پروتئین از کلیه وابسته بوده و پزشکان با توجه به عامل ایجاد کننده این شرایط، روش‌های درمانی متفاوت را انتخاب می‌کنند.
اگر علت دفع پروتئین کلیه نارسایی و آسیب دیدن کلیه باشد، استفاده از دارو، اصلاح رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش منظم از مهمترین راهکارهای درمانی به شمار می‌روند. در مبتلایان به دیابت و فشار خون بالا ممکن است به داروهای فشار خون و قند نیاز باشد تا این افراد فشار و قند خون خود را کنترل نمایند. بیماران دیابتی همچنین باید نرخ تصفیه گلومرولی (GFR) خود در آزمایش خون را اندازه بگیرند و نتیجه آن را به متخصص کلیه و مجاری ادراری ارجاع دهند.
زنان باردار مبتلا به پروتئینوری باید به شدت مراقب شرایط خود باشند. با اینکه این شرایط در طول حاملگی نیز بسیار جدی هستند اما معمولا بعد از به دنیا آمدن بچه، خود را نمایان می‌سازند.
توصیه می‌شود که افرادی که از دفع پروتئین از کلیه رنج می‌برند، تست‌های سالیانه ادرار و خون را در برنامه خود قرار دهند.
اگر بیماری پروتئینوری با فشار خون بالا، دیابت یا هرگونه بیماری دیگر همراه نباشد، باز هم داروهای فشار خون برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه تجویز خواهند شد.
نارسایی کلیه با دفع پروتئین
نارسایی کلیه می‌تواند سبب عدم کارکرد صحیح کلیه‌ها و دفع پروتئین بدن از طریق کلیه شود که به این شرایط پروتئینوری یا دفع پروتئین کلیه گفته می‌شود. فشار خون و دیابت از اصلی‌ترین علل دفع پروتئین کلیه هستند و افراد مبتلا به این بیماری‌ها باید بیش از دیگران مراقب سلامت کلیه خود باشند. کف شدید در ادرار، پف کردن اطراف چشم و ورم کردن پاها از متداول‌ترین علائم دفع پروتئین کلیه هستند که حتما در صورت بروز آنها باید به پزشک متخصص کلیه و مجاری ادراری مراجعه نمایید.
