«صبح من» با پزشکی: اگر تابه‌حال سرما خورده‌اید و این سرماخوردگی کامل از بدنتان زدوده نشده است احتمال دارد که سینوس‌هایتان متورم شده باشند. ورم سینوس‌ها یا همان سینوزیت عبارت است از التهاب سینوس‌های مجاور بینی، حفره‌های درون استخوان‌ها که بینی را احاطه می‌کنند.
به گزارش صبح من، سینوزیت یا کاوک‌آماس (به انگلیسی: Sinusitis)، آماس حاد یا مزمن لایهٔ مخاطی در یک یا چند حفره اطراف بینی است. سینوس‌ها با یک غشای نازک پوشیده شده‌اند که مخاط را تولید می‌کند و به‌طور طبیعی با سلول‌های مویی حرکت می‌کنند و از طریق دریچه‌ها به حفره بینی تخلیه می‌شوند. ورم سینوسی که رینوسینوزیت هم نامیده می‌شود زمانی اتفاق می‌افتد که این سیستم تخلیه، مسدود شده باشد که معمولا به خاطر التهاب حاصل از عفونت یا حساسیت ایجاد می‌شود.
سردرد، احساس فشار یا درد در صورت و مسدود شدن بینی با خلطی غلیظ از جمله علائم سینوزیت بشمار می‌روند. این علائم ممکن است خودشان از بین بروند اما اغلب پایدار هستند و مکررا عود می‌کنند.
یک روش گام‌به‌گام برای درمان و پیشگیری از ورم سینوس‌ها با شست و شوی ساده بینی شروع می‌شود. در این مقاله که توسط دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد انجام شده است با راه‌های پیشگیری و درمان سینوزیت آشنا شوید.
چندین سال پیش دکتر رالف متسون در درمانگاه چشم و گوش ماساچوست در بوستون، بررسی‌ایی بر روی اثر تورم سینوزیت مزمن روی عملکرد روزانه افراد انجام داد. وی می‌گوید او و همکارانش این بررسی را به این دلیل انجام داده‌اند که بسیاری از بیمارانشان اظهار می‌کردند هیچ‌کس نمی‌تواند درک کند تورم سینوزیت تا چه حد می‌تواند آزاردهنده باشد.
محققان دانشگاه هاروارد در مقایسه‌ی سینوزیت مزمن با دیگر بیماری‌های مزمن مانند نارسایی قلبی، کمردرد یا بیماری‌های مزمن انسداد ریوی دریافتند که مبتلایان به سینوزیت بالاترین سطح درد و پایین‌ترین سطح عملکرد اجتماعی و در مورد مسائل کاری، انرژی و سلامت روان را گزارش کرده‌اند.
آناتومی سینوس‌های مجاور بینی
میلیون‌ها باکتری در بینی ما وجود دارد و اکثر اوقات بی‌ضرر هستند. حتی وقتی تعدادی از این باکتری‌ها به داخل سینوس می‌خزند تا وقتی‌که همراه با مخاط وارد بینی شوند مشکلی به وجود نمی‌آورند. اما اگر تخلیه‌ی سینوسی مسدود شود، غده‌ها در سینوس به تولید مخاط ادامه می‌دهند و مخزن ناشی از مخاط‌های تلنبار شده چیزی را پدید می‌آورند که دکتر متسون آن را “محیط کشت عالی” می‌نامد.
باکتری‌ها خارج از کنترل رشد می‌کنند، باعث عفونت می‌شوند و سیستم ایمنی واکنش التهابی را آغاز می‌کند. نتیجه چه می‌شود؟ تورمی که باعث سردرد و درد صورت می‌شود، تجمع مخاط، که باعث گرفتگی می‌شود و هجوم گلبول‌های سفید خون برای مبارزه با باکتری‌ها که باعث غلیظ شدن مخاط و تغییر رنگ آن به زرد یا سبز می‌شود. علائم دیگر عبارت‌اند از بین رفتن حس بویایی و چشایی، سرفه، تنفس دشوار، تب، دندان‌درد و گرفتگی گوش‌ها است.
انسداد سینوسی می‌تواند علل مختلف محیطی، آناتومی و ژنتیکی داشته باشد اما مقصر اصلی مجرای بینی است که آلرژی‌ها و سرماخوردگی‌های معمول در آن ایجاد می‌شود. تورم جدی‌تر سینوس‌ها می‌تواند از مسائل ساختاری مانند انحراف بینی (انحراف در دیواره‌ای که حفره‌های راست و چپ را از هم تفکیک می‌کند) یا پلیپ بینی (زائده‌های توده مانند کوچک در راستای حفره‌ی سینوسی) ناشی شود.
خط مقدم دفاعی در برابر سینوزیت: شست و شوی بینی
یکی از ساده‌ترین، ارزان‌ترین و مؤثرترین راه‌های پیشگیری و درمان مشکلات سینوسی، شست و شوی بینی است. می‌توانید با استفاده از یک محلول خانگی اغلب علائم سینوزیت را از بین ببرید، استفاده از اسپری‌های بینی و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش دهید و کیفیت زندگی‌تان را بهبود بخشید. حداقل یک‌بار در روز این مراحل را دنبال کنید:
نصف قاشق چای‌خوری نمک بدون ید و نصف قاشق چای‌خوری جوش‌شیرین را در فنجان آب مقطر ولرم و از قبل جوشیده شده حل کنید (طبق توصیه‌ی آکادمی آمریکایی بیماری‌های گوش و حلق و بینی).
یک سرنگ حباب‌دار کوچک را با محلول آب‌نمک پر کنید (اگر مایل هستید می‌توانید از یک پیچر برای جاری کردن محلول در بینی‌تان استفاده کنید).
روی ظرف‌شویی آشپزخانه یا روشویی خم شوید، سر سرنگ را داخل یکی از سوراخ‌های بینی‌تان قرار دهید و حباب را به آرامی بفشارید. آب به آرامی از همان سوراخ یا سوراخ دیگر بینی به ظرف‌شویی بازمی‌گردد. حداقل از یک حباب پر محلول استفاده کنید.
فرایند را با سوراخ دیگر بینی هم انجام دهید (اگر نمک سوراخ بینی‌تان را می‌سوزاند از نمک کمتری استفاده کنید).
بینی‌تان را (با آب جوشیده‌ی سرد شده یا آب مقطر) کاملا آبکشی کنید و سرنگ حبابی را بعد از هر بار استفاده خشک‌کنید.
درمان سینوزیت
سینوزیت بر اساس مدتی که ادامه پیدا می‌کند دسته‌بندی می‌شود. سینوزیت حاد یک ماه یا کمتر طول می‌کشد. سینوس نیمه حاد یک تا سه ماه طول می‌کشد و سینوزیت مزمن بیشتر (گاهی تا سال‌ها) طول می‌کشد. اگر چندین حمله‌ی حاد طی یک سال رخ دهد این نوع سینوزیت «عودکننده» نام می‌گیرد. درمان با علاج‌های ساده مانند شست و شوی بینی شروع می‌شود و در صورت لزوم به سراغ راهکارهای پیشرفته‌تر مانند دارو درمانی یا عمل جراحی می‌روند.
اکثر افراد مبتلابه سینوس حاد بدون هیچ درمانی بهتر می‌شوند اما می‌توانید با استفاده از چند تکنیک پیشگیری ساده مجرای بینی‌تان را تمیز نگه‌دارید و احتمال نیاز به مصرف داروهای قوی‌تر را کاهش داده و علائم را تسکین دهید.
پیش‌بینی اینکه چه کسانی به سینوزیت مزمن دچار می‌شوند کار سختی است اما کسب اطلاع در مورد دو نوع اصلی سینوزیت می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری در مورد روش درمان علائمتان و زمان مراجعه به پزشک کمک کند. اصول کار در ادامه ارائه شده است:
سینوزیت حاد
سینوزیت حاد معمولا با یک سرماخوردگی شروع می‌شود. ویروس‌ها باعث سرماخوردگی می‌شوند نه باکتری‌ها. درنتیجه درمان آنها با آنتی‌بیوتیک‌ها کار بیهوده‌ای است. اما زمانی که سرماخوردگی به سینوزیت تبدیل می‌شود یعنی مجرای بینی مسدود شده یک عفونت ثانویه را که به‌واسطه باکتری‌ها ایجاد شده است و در نهایت به استفاده از آنتی‌بیوتیک نیاز دارد را آغاز کرده است. به‌ندرت و به ویژه در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، یک عفونت قارچی می‌تواند علت سینوزیت باشد.
اگر علائم شدید باشند و بیشتر از یک هفته طول بکشند می‌توانید به یک پزشک عمومی مراجعه کنید. معمولا پزشکتان بر اساس علائمی که دارید و معاینه‌ی بینی‌تان با یک چراغ‌قوه کوچک می‌تواند تشخیص دهد که آیا سینوزیت ایجادشده است یا نه، به‌خصوص اگر راهکارهای تخلیه‌ای پیشگیرانه کمکی نمی‌کنند.
برای تسکین درد کمپرس آب گرم روی صورتتان، یا بخور دادن را امتحان کنید. مسکن‌های بدون نیاز به نسخه مانند آسپرین، ایپوبروفن یا استامینوفن نیز می‌توانند درد صورت، سردرد و تب را تسکین دهند.
سینوزیت مزمن
اگر علائم به درازا کشید یا مرتبا عود کرد احتمالا به سینوزیت مزمن دچار شده‌اید که کمی پیچیده‌تر است و نیازمند ارزیابی یک متخصص گوش و حلق و بینی است. او می‌تواند سی‌تی‌اسکن تجویز کند و حفره بینی‌تان را با آندوسکوپی بررسی کند تا علت این انسداد را دریابد. آزمایش‌های خون، حساسیت و کاشت باکتری هم ممکن است لازم شود.
شست و شوی بینی و داروهای دکونژستانت یا ضد احتقان بینی، با سیال نگه‌داشتن مخاط و تمیز نگه داشتن مجرای بینی می‌توانند به درمان سینوزیت مزمن کمک کنند. عامل رقیق‌کننده‌ی مخاط با عنوان گایافنزین (به انگلیسی: Guaifenesin) گزینه‌ی دیگری است. وقتی این دارو را مصرف می‌کنید حتما یک لیوان کامل آب بنوشید. آستروئیدهای بینی مانند فلوتیکازون یا بکلومتازون نیز می‌توانند برای مقابله با التهاب کمک‌کننده باشند.
گاهی مسئله اصلی به آناتومی برمی‌گردد، ازجمله انحراف بینی یا پلیپ بینی، که مجراهای کنار بینی را باریک می‌کنند. می‌توان به ضخامت بافت نیز اشاره کرد که در اثر عفونتی که سال‌ها وجود داشته پدید آمده است. در این مورد جراحی‌های مختصر مؤثر خواهند بود، تعداد و شدت عفونت‌ها را کاهش داده و گاهی عملکرد طبیعی سینوس‌ها را بازیابی می‌کنند. جراحی درمان قطعی نیست. مثلا پلیپ‌ها ممکن است بازگردند. هر موقعیتی متفاوت است پس مهم است که گزینه‌های موجود را با یک متخصص گوش و حلق و بینی مطرح کنید.
پیشگیری از سینوزیت
کارهای زیادی وجود دارد که می‌توان انجام داد و احتمال ابتلا به سینوزیت یا علائم سینوزیت را کاهش داد. یکی از مهم‌ترین کارها، افزایش تخلیه و پاک نگه‌داشتن مجاری بینی است. در ادامه چند پیشنهاد مطرح شده است:
مجاری بینی خود را هر روزه شست‌وشو دهید
آب را به‌آرامی از مجرای بینی‌تان رد کنید تا به پاک‌سازی مخاط اضافه و مرطوب کردن غشا کمک کنید. بهترین زمان برای انجام این کار صبح و شب است که دندان‌هایتان را مسواک می‌کنید.
«اول مسواک بزنید و بعد فین کنید» این شعار دکتر متسون است. در طول روز از اسپری‌های محلول نمک بینی برای مرطوب نگه داشتن مجراهای بینی استفاده کنید.
آب زیاد بنوشید
آب‌رسانی خوب کمک می‌کند که مخاط رقیق و روان باشد. یک بطری آب روی میز کارتان و یک لیوان کنار ظرف‌شویی آشپزخانه بگذارید تا یادتان باشد در طول روز آب بنوشید.
بخور دهید
مدت بیشتری را در حمام بمانید. یا آب را جوش بیاورید در ماهی‌تابه بریزید حوله‌ای را روی سرتان بکشید و با دقت روی ماهی‌تابه خم شوید تا بخور را استنشاق کنید. برای اجتناب از سوختگی فاصله‌تان را در ابتدا حفظ کنید و به‌تدریج به منطقه‌ی امن حرکت کنید.
از محیط‌های خشک دوری کنید
داشتن یک دستگاه بخور یا رطوبت ساز در خانه و به ویژه در اتاق خوابتان می‌تواند مانع از خشک شدن مجاری بینی‌تان شود. دستگاه را تمیز و به‌دور از باکتری‌ها و قارچ‌ها نگه‌دارید.
موقع خواب سرتان را بالاتر از سطح بدن قرار دهید
وقتی شب موقع خواب سرتان پایین باشد مخاط در سینوس‌هایتان جمع می‌شود پس به‌وسیله‌ی بالشت سرتان را در طول خواب بالاتر از سطح بدن نگه دارید.
با بینی خود ملایم رفتار کنید
به‌آرامی فین کنید و هر بار فقط با یکی از سوراخ‌های بینی این کار را انجام دهید. فین کردن محکم می‌تواند مجرای بینی را خراش دهد و فرصت را برای جمع شدن مجدد باکتری‌ها در سینوس‌هایتان فراهم کند.
از آنتی‌هیستامین استفاده نکنید مگر در صورتی که تجویزشده باشد
آنتی‌هیستامین‌ها باعث غلیظ شدن مخاط می‌شوند و تخلیه‌ی آن را سخت می‌کنند. اما اگر سینوزیت به‌واسطه‌ی آلرژی ایجاد شده باشد ممکن است پزشکتان همراه با داروهای دیگر آنتی‌هیستامین نیز تجویز کند.
در مورد دکونژستانت‌ها احتیاط کند
قرص‌های حاوی شبه افدرین‌ها، در رگ‌های خونی برای کوچک کردن غشا و باز نگه‌داشتن مجرای بینی عمل می‌کنند. اسپری‌های بینی حاوی فنیل افرین یا اگزیمتازولین نیز اثر خوب و فوری‌ایی دارند. اما استفاده از دکونژستانت‌های موضعی بینی برای بیشتر از یکی دو روز، خطر افزایش التهاب پس از قطع دارو را به همراه دارند.
طبق گفته دکتر متسون اسپری‌های کوتاه‌مدت مانند نئوسینفرین ۰٫۲۵% یا ۰٫۵% خطر کمتری نسبت به اسپری‌های طولانی مدت مانند افرین دارند. دکونژستانت‌های دهانی می‌توانند خشم و فشارخون را افزایش دهند پس اگر فشارخون بالا دارید بدون مشورت پزشک آنها را مصرف نکنید.
سخن آخر
در صورت مراجعه به پزشک، او بهترین داروها را برای حفظ امنیت و سلامت شما تجویز می‌کند. در عین حال راه‌ها و روش‌های خانگی نیز وجود دارد که می‌توانید برای مراقبت از خود و کاهش علائم‌ها، انجام دهید.
