«صبح من» با زندگی: هرساله با نزدیک شدن به عید نوروز و انجام خانه‌تکانی ما شاهد فشار بیش‌ازحد و سخت‌گیری‌های والدین نسبت به فرزندان می‌شویم. فشار کارهای آخر سال بردباری مادر نسبت به فرزند راکاهش می‌دهد. وقتی خانه‌تکانی به پایان می‌رسد انتظار والدین این است که هیچ وسیله‌ای جابجا نشود و همه‌چیز همان‌گونه باشد که والدین انتظار دارند.
به گزارش «صبح من»؛ کودکی که تاکنون در خانه آزاد و رها بدون هیچ دغدغه‌ای بازی می‌کرد حین و بعد خانه‌تکانی تذکرات پی‌درپی از مادر دریافت می‌کند و حتی گاهی به دلیل خستگی مادر تنبیه هم خواهد شد اما به‌عنوان والد از خود سؤال کنید که انتظارتان از فرزندتان در این ایام چیست؟ انتظارتان از خانه‌تکانی چه می‌تواند باشد؟
دکتر آرزو سادات ملک نیا، متخصص روانشناسی تربیتی، می‌گوید: «متأسفانه در خیلی از مواقع ما شاهد انتظارات غیرواقع‌بینانه والدین هستیم؛ مثل‌اینکه بعد از خانه‌تکانی هیچ بچه‌ای حق ندارد اسباب‌بازی خود را که مادر در کمد به بهانه تمیزی خانه جابجا کرده، بیرون بیاورد؛ چرا؟ چون تمیزی خانه از دید مهمانان زیر سؤال می‌رود.»
به گفته این روانشناس، اگر این باور اشتباه را به چالش بکشیم، با حقایق مواجه خواهیم شد. حقیقت این است که قرار نیست بعد از خانه‌تکانی یک اسپری به‌کل زندگی بزنید تا برای مدت‌ها بی‌تغییر بماند چون زندگی جریان دارد و در این جریان، مسلماً ما شاهد تغییر مثبت و منفی خواهیم بود. حقیقت بعدی اینکه در خانه‌ای که کودک است، اسباب‌بازی و بازی‌های کودکانه هم وجود دارد. گاهی ما شاهد زدن چادرهای بازی کودکان حتی در وسط سالن پذیرایی هم هستیم و این از دید کسانی که خود هم زمانی کودک بوده‌اند یک امر بدیهی است چون بازی، زبان و دنیای کودک است لذا نمی‌توان کودک را به بهانه خانه‌تکانی از بازی با اسباب‌بازی‌هایش منع کرد.
این در حالی است که مطالعات نشان داده کودکانی که بدون سخت‌گیری و به دور از امرونهی والدین بازی می‌کنند، از توانایی قدرت یادگیری و هوش بالاتری در مقایسه با سایر همسالان برخوردار هستند. یک مطالعه جدید دیگر نشان می‌دهد که سخت‌گیری نسبت به کودکان در امور مختلف ازجمله تحصیلی، بازی، نظم و انضباط و… باعث تغییراتی در مغز کودکان می‌شود که خطر ابتلا به مشکلات روانی ازجمله افسردگی را در زندگی آینده آنها افزایش می‌دهد.
ایام عید، فرصت مناسبی برای آموزش نظم به کودک نیست
ملک نیا می‌گوید نداشتن سخت‌گیری در رعایت نظم و انضباط به معنای بی‌توجهی به بی‌انظباطی کودک نیست: «ما موافق رهاسازی کودک برای انجام هر کاری و به هم زدن خانه نیستیم. کودک باید نظم را بیاموزد اما ایام عید فرصت مناسبی برای یادگیری نظم نیست.»
او ادامه می‌دهد: «فرزند شما باید نظم را با رعایت قوانین خاص تربیتی به‌مرور و با توجه به سنش آموزش ببیند. از او کاری را بخواهید که مطابق رسش مغزی و سن رشد قادر به انجام آن است.»
تحت شرایط و قوانین خاصی به کودکتان تذکر دهید
ملک نیا در خصوص نحوه برخورد والدین با بی‌انظباطی کودک می‌گوید: «والدین در رابطه با بی‌انضباطی کودک باید تحت شرایط و با قوانین خاص به او تذکر دهند. به‌عنوان‌مثال، اگر تخت فرزندتان همیشه نامرتب است، به او بگویید:” من ناراحتم از اینکه شما بعد خواب، تختت را مرتب نمی‌کنی و ازت می‌خوام هرروز تختت رو مرتب کنی. ” اگر به نحوه صحبت دقت کنید اول حس خود را بیان کردید، بعد علتی که این حس را در شما ایجاد کرده و درنهایت انتظار خود را به‌صورت دقیق عنوان کردید. حالا یک‌بار دیگر برگردید و به تذکراتی توجه کنید که قبلاً به فرزندتان می‌دادید؛ فقط منع بود و تنبیه و سرزنش و هیچ قوانین تربیتی در آن لحاظ نشده بود؛ با این روش، مسلماً نتیجه عکس می‌گرفتید.»
چطور کودکان را به تمیز نگه‌داشتن خانه عادت دهیم؟
ملک نیا در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «گاهی والدین سعی می‌کنند با تذکرات پی‌درپی، قهر کردن و بعضی‌اوقات با تنبیه، کودک خود را از انجام کاری منع نمایند. به‌عنوان‌مثال، فرزندتان دقیقاً به‌محض ورود مهمان به خانه تفنگ آب‌پاش خود را برمی‌دارد و شروع می‌کند به خیس کردن دیگران، در این موقع مادر ناآگاه سعی می‌کند تفنگ را از او بگیرد که مقاومت کودک و قشقرق به پا کردن را در پی خواهد داشت.»
او ادامه می‌دهد: «بهتر است این‌گونه او را منع کنید و بگوید:” علی جان! من می‌دانم که شما الآن دوست داری با این تفنگ بازی کنی و آب‌بازی کردن حس خوبی به شما میده اما الآن نمی‌تونی این کار رو انجام بدی چون مهمان داریم و از طرفی خانه و مبل خیس میشه، به جاش میتونی بازی دیگری انجام دهی یا با تفنگ بری توی حیاط یا حمام و آنجا آب‌بازی کنی، انتخاب کن. ” به جملات دقت کنید؛ اول اسم او را صدا زدید، بعد در مورد حس او گفتید یعنی من حس تو را درک می‌کنم، بعد ممنوعیت را اعلام کردید و درنهایت به او حق انتخاب دادید.»
در تمیز کردن با کودکتان همراه شوید
ملک نیا معتقد است که ما از طریق به‌کارگیری روش‌های تربیتی می‌توانیم کودک خود را در تمیز کردن اتاق با خود همراه کنیم. او می‌گوید: «مادرها با دستور برو اتاق خودت را تمیز کن انتظار دارند فرزندشان اتاق را تمیز کند درحالی‌که نتیجه عکس حاصل خواهد شد و برچسب حرف گوش نکن بودن هم به او می‌زنند. اگر قرار است فرزندتان اتاق خودش را مرتب کند با او همراه شوید. ابتدا تقسیم‌بندی کنید؛ مثلاً به بگویید:” امروز کمد لباس را تمیز خواهیم کرد. علی جان! شما لباس‌ها را تا کن، من در کشو قرار میدم، موافقی؟ ” شما با این روش می‌توانید به او نظم و همکاری را یاد بدهید.»
اصلاح ریخت‌وپاش‌های کودک با جعبه جمعه‌ها!
ملک نیا درباره کودکانی که علی‌رغم تذکر والدین همیشه اسباب‌بازی‌های خود را بعد از بازی بدون جمع‌آوری رها می‌کنند، می‌گوید: «با کودک صحبت کنید و به او بگویید که بعد هر بار بازی کردن باید اسباب‌بازی‌های خود را جمع کند. در غیر این صورت، یک جعبه به نام جعبه جمعه‌ها تهیه کنید و در مورد این جعبه به او توضیح بدهید:” اگر هر بار بازی کردی، اسباب‌بازی‌هات را جمع نکنی میره تو جعبه جمعه‌ها و ما تا جمعه دیگه حق نداریم با این اسباب‌بازی‌ها بازی کنیم. “»
این روانشناس در پایان متذکر می‌شود: «تمام نکاتی که با مثال عنوان شد برگرفته از تکنیک‌های شکل‌دهی رفتار مناسب و کاهش رفتارهای مزاحم است که بدون شک از نظریه‌های کاربردی روانشناسی اتخاذشده است و والدین علاوه بر ایام خانه‌تکانی و عید می‌توانند به‌عنوان جعبه ابزار فرزند پروری از آنها بهره ببرند.»
