صبح من با دانستنی‌ها: صنایع دستی مسگری یکی از کهن ترین و پر سابقه ترین صنایع دستی ایران محسوب می شود. اشیا و ظروف مسی دست ساز در موزه‌ها نشان دهنده ی قدمت این هنر فاخر ایرانی است.
به گزارش «صبح من»، پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش میرسد و گفته می شودکه اولین فلز کشف شده همین فلز مس می باشد و اولین بار این ایرانیان بودند که صنعت فلزکاری را شروع کردند. هنر مسگری در اصفهان، تهران ،زنجان و کرمان بصورت تجاری دنبال می شود. مسگری در تهران قدیم بیشتر وجود داشته و حتی محصولات دست ساز این شهر به نقاط دیگر کشور ارسال می شده است.
تاریخچه مسگری و ظروف مسی در ایران
همان طور که گفته شده اولین فلز کشف شده در جهان، فلز مس بود. این فلز به صورت خالص در طبیعت پیدا میشود و به راحتی قابل بهره برداری است.فلز مس به دلیل جلا ئو درخشش بسیار مورد توجه بوده است. قدمت استفاده از مس در منابع و شواهد تاریخی باستانی به ۹۵۰۰ ق.م میرسد و تا قبل از هزاره ۵ ق.م یعنی همان کشف شدن ذوب مس به صورت خالص از آن استفاده میشود. برای شکل دادن به مس از چکش کاری سرد استفاده میکردند.
مدارک و شواهدی دقیق تر نشان داده که در شمال و مرکز ایران قدیمی ترین مراکز کار با فلزات در جهان بوده است و کشور ایران پیشگام کشف ذوب مس در تاریخ باستانی هستند. اولین کوره ذوب مس در شهر قزوین و شهرستان سگز آباد بوده. در دوره ی سلجوقیان اوج دوره ی شکوفایی ذوق و هنر وکار با فلز مس بوده است و در آن زمان شهر های زنجان اصفهان خراسان موصل همدان و ری در ایران یکی از مهمترین مناطق فلزکاری به حساب می آمدند.
مسگری و صنعت
یکی از بهترین و کهن ترین صنایع دستی ایران مسگری می باشد بشقاب مسی و وسایل مسی که دست ساز بوده اند از زمان های بسیار دور در موزها قابل رویت می باشند. مرکز های عمده این هنر کرمان شیراز کاشان و اصفهان می باشد. نحوه این صنعت به این صورت بوده است که هنرمند و استاد گدازنده شمش و وسایل و قطعات مسی را به ورق تبدیل میکرد برای این کار باید کوره که شبیه به بوته ریخته گری بوده را استفاده میکردند و این بوته ها را با یک انبر مخصوص از داخل کوره خارج میکردند.
تمامی کار این بود که فلز را با چکش تخت کوبیده و با یک چکش دیگر آن را صاف میکردند و در گذشت زمان فلز دیگر با چکش حالت نمیگرفت. این کار را با مجدد حرارت دادن به فلز انجام میدادند این عمل را ادامه میدادند تا کم کم ضخامت مد نظرشان بدست بیاید. با گدازنده کردن مس تا جای که ممکن بود فلز را مثل شکلی که مد نظر مسگر بود در بیاورند. در کارگاه های کوچکتر خود مسگر به تنهایی باید این کارهارو انجام دهد نتیجه محصولات یک مسگر ظروف های به شکل و اندازه مختلف می باشد.
وضعیت رونق مسگری
صنعت مسگری در کرمان، شیراز، اصفهان و کاشان و یزد در دوران اسلامی و تا به امروز از رونق و شکوفایی برخوردار بوده به گونه‌ای که در اغلب این شهرها یکی از بازارها با عنوان بازار مسگرها به صاحبان این هنر _ صنعت اختصاص داشت. در بازار مسگرهای این شهرها ده‌ها مسگر به قوت بازو و ضرب چکش خود، انواع ظروف، وسایل و اشیاء مسین می‌ساختند. امروزه در این بازارها هنوز آثاری از این هنر یافت میشود. کشف دو کوره ذوب فلز در محوطه سه هزار ساله «اسپیدژ» در سیستان و بلوچستان نشان داد که مردم اسپیدژ، پیش از تاریخ به هنر مسگری و فلزکاری مسلط بوده‌اند.
روش تولید ظروف مسی در گذشته
در زمان های گذشته برای ساخت ظروف مسی و صنایع دستی مسگری استاد مسگر قطعات مس را به ورقه مس تبدیل می کرد. برای این کار بوته های مس را داخل کوره قرار میدادند و وقتی مس به حالت مذاب تبدیل می شد با انبرهای مخصوص بوته ها را از داخل کوره بیرون می آوردند و مس گداخته را داخل قالب های شمش مس میریختند.
سپس وارد قسمت اصلی کار میشدند یعنی تبدیل شمش مس به ورقه مس برای این منظور شمش مس را اینقدر می کوفتند تا به ورقه تبدیل شود. با چکش اینقدر بر روی شمش مس میکوبیدند تا به ورقه ی مس تبدیل شود. بعد از مدتی که از چکش کاری می گذشت فلز سرد میشد و دیگر چکش خوار نبود. در این هنگام باید دوباره مس را حرارت میدادند تا چکش خوار شود. این فرایند اینقدر ادامه می یافت تا فلز به قطر و اندازه ی مورد نظر برسد . سپس با استفاده از این ورق، ظروف مورد نظرشان را ایجاد می نمودند.
تولید ظروف مسی در زمان حاضر
با توجه به پیشرفت های ایجاد شده در صنایع مختلف، در تولید صنایع دستی مسگری نیز این پیشرفت ها ایجاد شده است و کار ساخت صنایع دستی مختلف آسان تر از گذشته با سرعت و دقت بیشتر انجام می شود. در زمان حاضر برای تولید ظروف مسی بعد از تولید شمش مس، به جای این که شمش را با چکش بکوبند تا به ورق تبدیل شود، آن را زیر چرخ نورد میبرند تا شمش مس به ورقه ی مس تبدیل شود. این ورق در اندازه و ضخامت بسیار دقیق توسط این چرخ ها ایجاد می شود. سپس با استفاده از دستگاه های پرس و تراش سی ان سی ظروف مورد نظر را ایجاد می نمایند.
تشخیص ظروف مسی اصل
برای تشخیص ظروف مسی اصل، میتوان به موارد زیر توجه کرد :
- چکش زنی ریز و منظم
- قلع داخل ظرف درخشان و براق می باشد
- ظرافت و ریزه کاری دارد
- از ورق مس با کیفیت استفاده شده
- مهر سازنده ظروف مسی روی ظروف حک شده
